Wydanie tymczasowe

WYROK TRYBUNAŁU (pierwsza izba)

z dnia 27 czerwca 2024 r.(*)

Spis treści

I. Ramy prawne

A. Rozporządzenie (WE) nr 1/2003

B. Wytyczne z 2004 r. w sprawie porozumień o transferze technologii

C. Wytyczne w sprawie stosowania art. 101 [TFUE] do porozumień o transferze technologii

II. Okoliczności powstania sporu

A. Peryndopryl

B. Spory dotyczące peryndoprylu

1. Decyzje EUP

2. Orzeczenia sądów krajowych

C. Ugody w sporach dotyczących peryndoprylu

1. Ugody Niche i Matrix

2. Ugoda Teva

3. Porozumienia Krka

4. Ugoda Lupin

III. Sporna decyzja

IV. Postępowanie przed Sądem i zaskarżony wyrok

V. Postępowanie przed Trybunałem i żądania stron

VI. W przedmiocie odwołania

A. Uwagi wstępne w przedmiocie dopuszczalności

B. W przedmiocie zarzutów pierwszego i drugiego, dotyczących kryteriów oceny pojęć ograniczenia konkurencji ze względu na cel i potencjalnej konkurencji

1. W przedmiocie dopuszczalności

2. Co do istoty

a) Uwagi wstępne

b) W przedmiocie kryteriów dotyczących potencjalnej konkurencji (zarzut drugi)

1) Argumentacja stron

2) Ocena Trybunału

c) W przedmiocie kryteriów dotyczących kwalifikacji jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel (zarzut pierwszy)

1) Argumentacja stron

2) Ocena Trybunału

C. W przedmiocie zarzutów trzeciego i szóstego, dotyczących ugód Niche i Matrix

1. W przedmiocie zarzutu trzeciego

a) W przedmiocie zarzutu pierwszego, dotyczącego potencjalnej konkurencji

1) Argumentacja stron

2) Ocena Trybunału

b) W przedmiocie części drugiej, dotyczącej kwalifikacji jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel

1) Argumentacja stron

2) Ocena Trybunału

2. W przedmiocie zarzutu szóstego, dotyczącego kwalifikacji ugód Niche i Matrix jako odrębnych naruszeń

a) Argumentacja stron

b) Ocena Trybunału

D. W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego ugody Teva

1. W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej potencjalnej konkurencji

a) Argumentacja stron

b) Ocena Trybunału

2. W przedmiocie części drugiej, dotyczącej kwalifikacji jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel

a) W przedmiocie celów ugody Teva

1) Argumentacja stron

2) Ocena Trybunału

b) W przedmiocie niejednoznaczności skutków ugody Teva

1) Argumentacja stron

2) Ocena Trybunału

c) W przedmiocie szkodliwości klauzul ugody Teva

1) Argumentacja stron

2) Ocena Trybunału

d) W przedmiocie płatności odwróconej

1) Argumentacja stron

2) Ocena Trybunału

E. W przedmiocie zarzutu piątego, dotyczącego ugody Lupin

1. W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej potencjalnej konkurencji

a) Argumentacja stron

b) Ocena Trybunału

2. W przedmiocie części drugiej, dotyczącej kwalifikacji jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel

a) W przedmiocie płatności odwróconej

1) Argumentacja stron

2) Ocena Trybunału

b) W przedmiocie szkodliwości klauzul ugody Lupin

1) Argumentacja stron

2) Ocena Trybunału

c) W przedmiocie zakresu stosowania ugody Lupin

1) Argumentacja stron

2) Ocena Trybunału

3. W przedmiocie części trzeciej, dotyczącej daty zakończenia naruszenia

a) Argumentacja stron

b) Ocena Trybunału

F. W przedmiocie zarzutu siódmego, dotyczącego grzywien

1. W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej zasady ustawowej określoności czynów zabronionych i kar

a) Argumentacja stron

b) Ocena Trybunału

2. W przedmiocie części drugiej, dotyczącej naruszenia zasady proporcjonalności

a) Argumentacja stron

b) Ocena Trybunału

G. Wnioski w przedmiocie odwołania

VII. W przedmiocie skargi do Sądu

W przedmiocie kosztów

Odwołanie – Konkurencja – Produkty lecznicze – Rynek peryndoprylu – Artykuł 101 TFUE – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Potencjalna konkurencja – Ograniczenie konkurencji ze względu na cel – Strategia mająca na celu opóźnienie wejścia na rynek generycznych odmian peryndoprylu – Ugoda w sporze patentowym – Czas trwania naruszenia – Pojęcie jednolitego naruszenia – Uchylenie lub obniżenie grzywny

W sprawie C‑201/19 P

mającej za przedmiot odwołanie w trybie art. 56 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wniesione w dniu 28 lutego 2019 r.,

Servier SAS, z siedzibą w Suresnes (Francja),

Servier Laboratories Ltd, z siedzibą w Stoke Poges (Zjednoczone Królestwo),

Les Laboratoires Servier SAS, z siedzibą w Suresnes,

które reprezentowali O. de Juvigny, J. Jourdan, T. Reymond, A. Robert, avocats, J. Killick, advocaat, i M.I.F. Utges Manley, solicitor,

wnoszący odwołanie,

w której pozostałymi uczestnikami postępowania były:

Komisja Europejska, którą reprezentowali początkowo F. Castilla Contreras, B. Mongin i C. Vollrath, następnie F. Castilla Contreras, F. Castillo de la Torre, B. Mongin, J. Norris i C. Vollrath, oraz w końcu F. Castilla Contreras, F. Castillo de la Torre, J. Norris i C. Vollrath, w charakterze pełnomocników,

strona pozwana w pierwszej instancji,

popierana przez:

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, które reprezentowali początkowo D. Guðmundsdóttir, w charakterze pełnomocnika, którą wspierali J. Holmes, KC, następnie L. Baxter, F. Shibli, D. Guðmundsdóttir i J. Simpson, w charakterze pełnomocników, których wspierali J. Holmes, KC, i P. Woolfe, barrister, oraz w końcu S. Fuller, w charakterze pełnomocnika, którego wspierali J. Holmes, KC, i P. Woolfe, barrister,

interwenient w postępowaniu odwoławczym,

European Federation of Pharmaceutical Industries and Associations (EFPIA), z siedzibą w Genewie (Szwajcaria), którą reprezentowała F. Carlin, avocate,

interwenient w pierwszej instancji,

TRYBUNAŁ (pierwsza izba),

w składzie: A. Arabadjiev (sprawozdawca), prezes izby, K. Lenaerts, prezes Trybunału, pełniący obowiązki prezesa pierwszej izby, P.G. Xuereb, A. Kumin i I. Ziemele, sędziowie,

rzecznik generalny: J. Kokott,

sekretarz: M. Longar i R. Şereş, administratorzy,

uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniach 20 i 21 października 2022 r.,

po zapoznaniu się z opinią rzecznik generalnej na posiedzeniu w dniu 14 lipca 2022 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        W odwołaniu Servier SAS, Servier Laboratories Ltd i Les Laboratoires Servier SAS wnoszą o częściowe uchylenie wyroku Sądu Unii Europejskiej z dnia 12 grudnia 2018 r., Servier i in./Komisja (T‑691/14, zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”, EU:T:2018:922), w którym Sąd częściowo oddalił ich skargę o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji C(2014) 4955 final z dnia 9 lipca 2014 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 101 i 102 [TFUE] [sprawa AT.39612 – Peryndopryl (Servier)] (zwanej dalej „sporną decyzją”) w części, w jakiej dotyczy ona wnoszących odwołanie, oraz, tytułem żądania ewentualnego, o obniżenie nałożonej na nie w tej decyzji kwoty grzywny.

I.      Ramy prawne

A.      Rozporządzenie (WE) nr 1/2003

2        Artykuł 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. [101] i [102 TFUE] (Dz.U. 2003, L 1, s. 1), zatytułowany „Ciężar dowodu”, przewiduje:

„W każdym krajowym lub wspólnotowym postępowaniu w sprawie stosowania art. [101] i [102 TFUE] ciężar udowodnienia naruszenia art. [101] ust. 1 lub art. [102 TFUE] spoczywa na stronie lub organie zarzucającym naruszenie. Przedsiębiorstwo lub związek przedsiębiorstw ubiegający się o wyłączenie na mocy art. [101] ust. 3 [TFUE] ma obowiązek udowodnienia, że przesłanki określone w tym przepisie są spełnione”.

B.      Wytyczne z 2004 r. w sprawie porozumień o transferze technologii

3        Punkt 209 wytycznych Komisji Europejskiej z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie stosowania art. [101 TFUE] do porozumień o transferze technologii (Dz.U. 2004, C 101, s. 2, zwanych dalej „wytycznymi z 2004 r. w sprawie porozumień o transferze technologii”) brzmi następująco:

„W kontekście porozumień o rozstrzyganiu sporów i o zrzeczeniu się roszczeń klauzule o niekwestionowaniu ważności praw uznaje się zasadniczo za leżące poza zakresem art. [101 ust. 1 TFUE]. Nieodłączną cechą takich porozumień jest, że strony porozumiewają się co do niekwestionowania ex post praw własności intelektualnej objętych porozumieniem. Celem porozumienia jest bowiem właśnie rozstrzygnięcie istniejących sporów lub uniknięcie ich w przyszłości” [tłumaczenie nieoficjalne, podobnie jak wszystkie cytaty z tych wytycznych poniżej].

C.      Wytyczne w sprawie stosowania art. 101 [TFUE] do porozumień o transferze technologii

4        Punkty 242 i 243 wytycznych w sprawie stosowania art. 101 [TFUE] do porozumień o transferze technologii (Dz.U. 2014, C 89, s. 3) przewidują:

„Klauzule o niekwestionowaniu ważności praw w porozumieniach o rozstrzyganiu sporów

242.      W kontekście porozumień o rozstrzyganiu sporów uważa się, że klauzule o niekwestionowaniu ważności praw zasadniczo nie wchodzą w zakres art. 101 ust. 1 [TFUE]. Nieodłączną cechą takich porozumień jest, że strony porozumiewają się co do niekwestionowania ex post praw własności intelektualnej będących przedmiotem sporu. Celem porozumienia jest bowiem właśnie rozstrzygnięcie istniejących sporów lub uniknięcie ich w przyszłości.

243.      Jednak klauzule o niekwestionowaniu ważności praw w porozumieniach o rozstrzyganiu sporów mogą mieć w pewnych okolicznościach negatywne skutki dla konkurencji i mogą wchodzić w zakres art. 101 ust. 1 [TFUE]. Ograniczenie swobody kwestionowania prawa własności intelektualnej nie stanowi części konkretnego przedmiotu prawa własności intelektualnej i może ograniczać konkurencję. Na przykład klauzula o niekwestionowaniu ważności praw może naruszać art. 101 ust. 1, jeżeli prawo własności intelektualnej zostało uzyskane w oparciu o niepoprawne, mylące lub niepełne informacje […]. Szczegółowa kontrola takich klauzul jest niezbędna również wtedy, gdy licencjodawca oprócz udzielania licencji na prawa do technologii nakłania licencjobiorcę – w drodze zachęty finansowej lub o innym charakterze – aby zgodził się nie podważać ważności praw do technologii lub gdy prawa do technologii stanowią niezbędny wkład w produkcję licencjobiorcy […]”.

II.    Okoliczności powstania sporu

5        Okoliczności powstania sporu, w zakresie, w jakim zostały przedstawione w szczególności w pkt 1–73 zaskarżonego wyroku, można podsumować w podany niżej sposób.

A.      Peryndopryl

6        Servier SAS jest spółką dominującą grupy farmaceutycznej Servier, obejmującej Les Laboratoires Servier SAS i Servier Laboratories Ltd (zwanych dalej pojedynczo lub łącznie „Servier”). Spółka Les Laboratoires Servier specjalizuje się w opracowywaniu oryginalnych produktów leczniczych, a jej spółka zależna Biogaran SAS w opracowywaniu generycznych produktów leczniczych.

7        Servier opracowała peryndopryl – produkt leczniczy głównie zalecany w zwalczaniu nadciśnienia i niewydolności serca. Ten produkt leczniczy należy do inhibitorów enzymu konwertującego angiotensynę. Składnik aktywny peryndoprylu występuje w postaci soli. Początkowo stosowaną solą była erbumina.

8        Zgłoszenia patentu EP0049658, dotyczącego składnika aktywnego peryndoprylu, dokonała spółka grupy Servier w Europejskim Urzędzie Patentowym (EUP) w dniu 29 września 1981 r. Patent ten miał wygasnąć w dniu 29 września 2001 r., ale jego ochrona została przedłużona w kilku państwach członkowskich Unii Europejskiej, w szczególności w Zjednoczonym Królestwie, do dnia 22 czerwca 2003 r. We Francji ochrona wspomnianego patentu została przedłużona do dnia 22 marca 2005 r., a we Włoszech do dnia 13 lutego 2009 r.

9        W dniu 16 września 1988 r. Servier zgłosiła ponadto w EUP szereg patentów dotyczących procesów produkcji składnika aktywnego peryndoprylu, które wygasły w dniu 16 września 2008 r., a mianowicie patenty: EP0308339 (zwany dalej „patentem 339”), EP0308340 (zwany dalej „patentem 340”), EP0308341 (zwany dalej „patentem 341”) oraz EP0309324.

10      W dniu 6 lipca 2001 r. Servier zgłosiła do EUP patent EP1296947 (zwany dalej „patentem 947”), obejmujący krystaliczną postać alfa peryndoprylu erbuminy oraz proces jej wytwarzania, którego to patentu EUP udzielił w dniu 4 lutego 2004 r.

11      W dniu 6 lipca 2001 r. Servier dokonała ponadto krajowych zgłoszeń patentowych w wielu państwach członkowskich, zanim zostały one stronami Konwencji o udzielaniu patentów europejskich, którą podpisano w Monachium w dniu 5 października 1973 r. i która weszła w życie w dniu 7 października 1977 r. Servier dokonała między innymi zgłoszenia patentowego odpowiadającego patentowi 947 w Bułgarii (BG 107 532), Republice Czeskiej (PV2003-357), Estonii (P200300001), na Węgrzech (HU225340), w Polsce (P348492) i na Słowacji (PP0149-2003). Patentów tych udzielono w dniu 16 maja 2006 r. w Bułgarii, w dniu 17 sierpnia 2006 r. na Węgrzech, w dniu 23 stycznia 2007 r. w Republice Czeskiej, w dniu 23 kwietnia 2007 r. na Słowacji i w dniu 24 marca 2010 r. w Polsce.

B.      Spory dotyczące peryndoprylu

12      W latach 2003–2009 istniało wiele sporów pomiędzy Servier a wytwórcami przygotowującymi się do sprzedaży generycznej odmiany peryndoprylu.

1.      Decyzje EUP

13      W 2004 r. dziesięciu wytwórców generycznych produktów leczniczych, w tym Niche Generics Ltd (zwana dalej „Niche”), KRKA, tovarna zdravil, d.d. (zwana dalej „Krka”), Lupin Ltd i Norton Healthcare Ltd, spółka zależna Ivax Europe, która następnie połączyła się z Teva Pharmaceuticals Industries Ltd, spółką dominującą grupy Teva, specjalizującej się w wytwarzaniu generycznych produktów leczniczych, wniosło w 2004 r. do EUP sprzeciw wobec patentu 947, żądając jego całkowitego unieważnienia, powołując się na brak aspektu nowości i brak poziomu wynalazczego, a także na niedostatecznie jasne ujawnienie wynalazku.

14      W dniu 27 lipca 2006 r. Wydział Sprzeciwów EUP potwierdził ważność patentu 947 (decyzja zwana dalej „decyzją EUP z dnia 27 lipca 2006 r.”). Decyzja ta została zaskarżona przed techniczną komisją odwoławczą EUP. Po zawarciu ugody z Servier Niche wycofała się z postępowania w sprawie sprzeciwu w dniu 9 lutego 2005 r. Krka i Lupin wycofały się z postępowania przed techniczną komisją odwoławczą EUP odpowiednio w dniu 11 stycznia i w dniu 5 lutego 2007 r.

15      Decyzją z dnia 6 maja 2009 r. techniczna komisja odwoławcza EUP uchyliła decyzję EUP z dnia 27 lipca 2006 r. i unieważniła patent 947. Wniosek Servier o zbadanie tej decyzji technicznej komisji odwoławczej przez rozszerzoną komisję odwoławczą został oddalony w dniu 19 marca 2010 r.

2.      Orzeczenia sądów krajowych

16      Ważność patentu 947 została zakwestionowana przed niektórymi sądami krajowymi przez wytwórców generycznych produktów leczniczych, przy czym Servier wytoczyła powództwa o naruszenie oraz wniosła o wydanie zakazów tymczasowych przeciwko tym wytwórcom. Większość tych postępowań została zakończona przed wydaniem ostatecznych rozstrzygnięć co do ważności patentu 947 z powodu zawarcia ugód w latach 2005–2007 przez Servier z Niche, Matrix Laboratories Ltd (zwaną dalej „Matrix”), Teva, Krka i Lupin.

17      W Zjednoczonym Królestwie jedynie spór między Servier a Apotex Inc. doprowadził do stwierdzenia nieważności patentu 947 na mocy orzeczenia sądu. W dniu 1 sierpnia 2006 r. Servier wniosła bowiem do High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysokiego trybunału (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa), Zjednoczone Królestwo] powództwo o naruszenie patentu 947 przeciwko Apotex, ponieważ przedsiębiorstwo to rozpoczęło sprzedaż generycznej odmiany peryndoprylu na rynku Zjednoczonego Królestwa. W dniu 8 sierpnia 2006 r. Servier uzyskała zakaz tymczasowy przeciw Apotex. W dniu 6 lipca 2007 r. w następstwie wniesienia przez Apotex powództwa wzajemnego zniesiono ten zakaz tymczasowy i patent 947 został unieważniony, umożliwiając tym samym temu przedsiębiorstwu wprowadzenie na rynek w Zjednoczonym Królestwie generycznej odmiany peryndoprylu. W dniu 9 maja 2008 r. orzeczenie unieważniające patent 947 zostało utrzymane w mocy w postępowaniu apelacyjnym.

18      W Niderlandach w dniu 13 listopada 2007 r. Katwijk Farma BV, spółka zależna od Apotex, wytoczyła przed sąd tego państwa członkowskiego powództwo o unieważnienie patentu 947. Servier zwróciła się do tego sądu z wnioskiem o wydanie zakazu tymczasowego, który to wniosek został oddalony w dniu 30 stycznia 2008 r. Wspomniany sąd w orzeczeniu z dnia 11 czerwca 2008 r. w wyniku powództwa wniesionego w dniu 15 sierpnia 2007 r. przez Pharmachemie BV, spółkę grupy Teva, unieważnił patent 947 w Niderlandach. W następstwie tego orzeczenia Servier i Katwijk Farma cofnęły swe pozwy.

C.      Ugody w sporach dotyczących peryndoprylu

1.      Ugody Niche i Matrix

19      Niche jest spółką zależną Unichem Laboratories Ltd (zwanej dalej „Unichem”), spółki prawa indyjskiego specjalizującej się w wytwarzaniu generycznych produktów leczniczych. W dniu 26 marca 2001 r. spółki, w których prawa wstąpiły Niche i Matrix, zawarły umowę o współpracy w odniesieniu do opracowania generycznej odmiany peryndoprylu. W myśl tej umowy spółka, w której prawa wstąpiła Matrix, zajmowała się wytwarzaniem składnika aktywnego tego produktu leczniczego, podczas gdy druga spółka będąca stroną wspomnianej umowy odpowiadała za uzyskanie pozwoleń na dopuszczenie do obrotu oraz dystrybucję wspomnianego produktu leczniczego.

20      W dniu 25 czerwca 2004 r. Servier wniosła do High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysokiego trybunału (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)] powództwo o stwierdzenie naruszenia patentów 339, 340 i 341 przeciwko Niche, która w drodze powództwa wzajemnego wniosła o unieważnienie patentu 947. Matrix brała udział w tym postępowaniu poprzez składanie w nim zeznań. Termin rozprawy w rzeczonym postępowaniu został wyznaczony na dni 7 i 8 lutego 2005 r.

21      W dniu 8 lutego 2005 r. Servier zawarła dwie ugody w tych sporach oraz w postępowaniach przed EUP dotyczących patentu 947, pierwszą z Niche i Unichem (zwaną dalej „ugodą Niche”), a drugą z Matrix (zwaną dalej „ugodą Matrix”).

22      Każda z tych ugód zawierała z jednej strony tak zwane klauzule „o niewprowadzaniu do obrotu”, w drodze których przedsiębiorstwa te zobowiązywały się do czasu wygaśnięcia odnośnych patentów Servier dotyczących peryndoprylu zaniechać wytwarzania, dostarczania lub wprowadzania do obrotu peryndoprylu w formie jakiegokolwiek generycznego produktu leczniczego wytworzonego przy zastosowaniu procesów produkcji chronionych przez te patenty, i z drugiej strony tak zwane klauzule „o niekwestionowaniu ważności patentów”, w drodze których to klauzul wspomniane przedsiębiorstwa zobowiązały się do zaniechania wnoszenia powództw zmierzających do zakwestionowania ważności wspomnianych patentów lub do ustalenia braku ich naruszenia i zobowiązały się do wycofania się z takich postępowań.

23      W zamian Servier zobowiązała się, po pierwsze, nie wnosić powództw o stwierdzenie naruszenia patentów przeciwko wspomnianym przedsiębiorstwom, a po drugie, zrekompensować im koszty mogące wiązać się z zaprzestaniem ich programu rozwoju peryndoprylu wytwarzanego według procesów chronionych patentami Servier. Owo odszkodowanie powinno było wiązać się z dwiema płatnościami na rzecz – w odniesieniu do pierwszej z nich – Niche, a w odniesieniu do drugiej z nich – Matrix, w kwocie 11,8 mln GBP (funtów szterlingów) każda. Ugody te obejmowały w szczególności wszystkie państwa należące do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), w których obowiązywały patenty 339, 340, 341 i 947.

24      Na podstawie trzeciej ugody, również zawartej w dniu 8 lutego 2005 r., Niche zobowiązała się do przekazania na rzecz Biogaran akt dotyczących pozwoleń na dopuszczenie do obrotu w odniesieniu do trzech produktów leczniczych innych niż peryndopryl oraz pozwolenia na dopuszczenie do obrotu uzyskanego we Francji w odniesieniu do jednego z tych trzech produktów leczniczych (zwanej dalej „ugodą Biogaran”). W zamian Biogaran miała zapłacić Niche kwotę 2,5 mln GBP, która nie podlegała zwrotowi nawet w przypadku nieotrzymania tych pozwoleń na dopuszczenie do obrotu.

2.      Ugoda Teva

25      W dniu 9 sierpnia 2005 r. Ivax wniosła powództwo o unieważnienie patentu 947 do High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysokiego trybunału (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)]. Postępowanie to zostało zawieszone w oczekiwaniu na wydanie decyzji kończącej postępowanie przed EUP w sprawie unieważnienia tego patentu.

26      W dniu 13 czerwca 2006 r. Servier i Teva UK Limited zawarły ugodę (zwaną dalej „ugodą Teva”). Ugoda ta, obejmująca wyłącznie Zjednoczone Królestwo, została zawarta na okres trzech lat z możliwością przedłużenia na dodatkowy okres dwóch lat. W myśl rzeczonej ugody Teva zobowiązała się, że będzie się zaopatrywała w peryndopryl przeznaczony do dystrybucji w Zjednoczonym Królestwie wyłącznie u Servier. Poza ową klauzulą wyłączności dostaw ugoda ta zawierała również klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów 339, 340, 341 i 947, z których Servier była uprawniona oraz klauzulę o niewprowadzaniu do obrotu, której zakres stosowania obejmował terytorium Zjednoczonego Królestwa. Na podstawie tej ostatniej klauzuli Teva była zobowiązana zaniechać wytwarzania lub wprowadzania do obrotu w owym dawnym państwie członkowskim peryndoprylu w formie jakiegokolwiek generycznego produktu leczniczego, który Servier uznawała za stanowiący naruszenie wspomnianych patentów. W zamian Servier zapłaciła na rzecz Teva kwotę 5 mln GBP.

27      Ugoda Teva zawierała ponadto klauzulę dotyczącą ryczałtowego odszkodowania. Zgodnie z tą klauzulą, gdyby Servier nie była w stanie dostarczyć peryndoprylu dla Teva od dnia 1 sierpnia 2006 r., byłaby wówczas zobowiązana do zapłaty comiesięcznego ryczałtowego odszkodowania w kwocie 500 000 GBP na rzecz Teva, przy czym ta ostatnia nie miałaby prawa do wniesienia środka odwoławczego przeciwko Servier ani prawa do rozwiązania ugody Teva.

28      Z powodu niedostarczenia peryndoprylu dla Teva w dniu 1 sierpnia 2006 r. zgodnie z ugodą Teva Servier zapłaciła na rzecz Teva odszkodowanie ryczałtowe w kwocie 5,5 mln GBP, wskutek czego łączna kwota płatności dokonanych w wykonaniu ugody Teva wyniosła 10,5 mln GBP.

29      W dniu 23 lutego 2007 r. Servier i Teva podpisały aneks do ugody Teva. W aneksie tym potwierdzono klauzulę wyłączności dostaw, a jednocześnie przewidziano w nim, że Teva może rozpocząć dystrybucję peryndoprylu od Servier albo od daty ustalonej przez tę ostatnią, albo od daty unieważnienia lub wygaśnięcia patentu 947, czyli daty, od której Apotex rozpoczęłaby dystrybucję generycznej odmiany peryndoprylu w Zjednoczonym Królestwie.

3.      Porozumienia Krka

30      W dniu 3 października 2006 r. High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysoki trybunał (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)] wydał w ramach powództw o stwierdzenie naruszenia patentów 340 i 947 zakaz tymczasowy przeciwko Krka i oddalił wniosek o wydanie orzeczenia w trybie uproszczonym, w którym to wniosku ta ostatnia kwestionowała w drodze powództwa wzajemnego ważność patentu 947.

31      W następstwie tego orzeczenia i decyzji EUP z dnia 27 lipca 2006 r. Servier i Krka zawarły trzy porozumienia (zwane dalej „porozumieniami Krka”). W dniu 27 października 2006 r. zawarły ugodę w sporach związanych z patentami 340 i 947 oraz umowę licencyjną, a w dniu 5 stycznia 2007 r. umowę w sprawie przeniesienia i licencji.

32      Poprzez tę ugodę Servier cofnęła swe powództwa o stwierdzenie naruszenia powyższych patentów przeciwko Krka, a ta ostatnia zrezygnowała z kwestionowania ważności wspomnianych patentów na całym świecie i ze sprzedaży generycznej odmiany peryndoprylu naruszającej patent 947.

33      Poprzez umowę licencyjną Servier przyznała Krka wyłączną i nieodwołalną licencję na patent 947 w Republice Czeskiej, na Łotwie, Litwie, Węgrzech, w Polsce, Słowenii i na Słowacji. W zamian Krka była zobowiązana do zapłaty na rzecz Servier opłaty w wysokości 3 % kwoty netto swej sprzedaży na tych terytoriach.

34      Na podstawie umowy w sprawie przeniesienia i licencji Krka przeniosła na Servier dwa zgłoszenia patentowe dotyczące peryndoprylu. W zamian za to przeniesienie Servier zapłaciła na rzecz Krka kwotę 30 mln EUR.

4.      Ugoda Lupin

35      W dniu 18 października 2006 r. Lupin wniosła do High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysokiego trybunału (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)] powództwo o unieważnienie patentu 947 oraz o ustalenie braku naruszenia tego patentu przez generyczną odmianę peryndoprylu, którą Lupin zamierzała wprowadzić do obrotu w Zjednoczonym Królestwie.

36      W dniu 30 stycznia 2007 r. Servier i Lupin zakończyły powyższy spór i postępowanie między nimi przed EUP dotyczące patentu 947 w drodze ugody (zwanej dalej „ugodą Lupin”).

37      Powyższa ugoda zawierała tak zwaną klauzulę „o niekwestionowaniu ważności patentów”, w której Lupin zobowiązała się nie podważać patentów Servier dotyczących peryndoprylu. Obejmowała ona również tak zwaną klauzulę „o niewprowadzaniu do obrotu”. Na podstawie tej klauzuli Lupin zobowiązała się zaniechać sprzedaży generycznej odmiany „peryndopryl[u ] erbumin[y] […] i [wszystkich soli tego związku]”. Z pkt 54 zaskarżonego wyroku wynika, że „Lupin mogła jednak sprzedawać produkty dostarczane przez Servier lub swój własny peryndopryl w krajach, w których generyczna odmiana peryndoprylu zatwierdzona przez Servier znajdowała się w obrocie, lub w przypadku wygaśnięcia wszystkich właściwych patentów Servier lub w krajach, w których osoba trzecia wprowadziła do obrotu generyczną odmianę peryndoprylu, a Servier nie złożyła żadnego wniosku o wydanie tymczasowego zakazu jego sprzedaży”. Te klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów oraz o niewprowadzaniu do obrotu znajdowały zastosowanie na terytorium wszystkich państw członkowskich EOG.

38      Ugoda Lupin zawierała ponadto klauzulę w sprawie przeniesienia i licencji, na mocy której Lupin przeniosła na Servier prawa własności intelektualnej objęte trzema zgłoszeniami patentowymi dotyczącymi procesów wytwarzania peryndoprylu, które to prawa Servier zobowiązała się przywrócić na rzecz Lupin w zwrotnej licencji. W zamian za to przeniesienie Servier zapłaciła na rzecz Lupin kwotę 40 mln EUR.

39      Wreszcie, w ugodzie Lupin przewidziano, że Servier i Lupin podejmą „wszelkie racjonalne środki” w celu zawarcia umowy o dostawy, na podstawie której Servier dostarczałaby dla Lupin peryndopryl.

III. Sporna decyzja

40      W dniu 9 lipca 2014 r. Komisja wydała sporną decyzję. Komisja uznała, po pierwsze, że ugody Niche, Matrix, Teva, Krka i Lupin stanowią ograniczenia konkurencji ze względu na cel i skutek. W konsekwencji zakwalifikowała ona te ugody jako naruszenia art. 101 TFUE. Komisja uznała, po drugie, że zawarcie wspomnianych ugód w połączeniu z innymi działaniami, takimi jak nabycie technologii dotyczących aktywnego składnika peryndoprylu, stanowiło ze strony Servier strategię mającą na celu opóźnienie wejścia generycznych odmian peryndoprylu na rynek tego produktu leczniczego, na którym to przedsiębiorstwo zajmowało pozycję dominującą. Komisja uznała, że to nadużycie pozycji dominującej stanowi naruszenie art. 102 TFUE.

41      W art. 1–5 tej decyzji Komisja stwierdziła, że Servier naruszyła art. 101 TFUE, uczestnicząc w ugodach Niche, Matrix, Teva, Krka i Lupin. W szczególności w art. 1 i 2 rzeczonej decyzji Komisja podkreśliła, że ugoda Niche i ugoda Matrix stanowiły naruszenie obejmujące wszystkie państwa, które były członkami Unii Europejskiej w dniu wydania tej decyzji, oprócz Włoch i Chorwacji oraz że owe naruszenia rozpoczęły się w dniu 8 lutego 2005 r., z wyjątkiem Łotwy, na której rozpoczęły się one w dniu 1 lipca 2005 r., Bułgarii i Rumunii, w których rozpoczęły się one w dniu 1 stycznia 2007 r., i Malty, na której rozpoczęły się one w dniu 1 marca 2007 r., oraz że wspomniane naruszenia zakończyły się w dniu 15 września 2008 r., z wyjątkiem Zjednoczonego Królestwa, w którym zakończyły się one w dniu 6 lipca 2007 r., i Niderlandów, w których zakończyły się one w dniu 12 grudnia 2007 r.

42      W art. 3 spornej decyzji Komisja stwierdziła, że ugoda Teva stanowi naruszenie obejmujące Zjednoczone Królestwo, które to naruszenie rozpoczęło się w dniu 13 czerwca 2006 r. i zakończyło się w dniu 6 lipca 2007 r.

43      W art. 5 spornej decyzji Komisja stwierdziła, że ugoda Lupin stanowi naruszenie obejmujące wszystkie państwa będące wówczas członkami Unii, oprócz Chorwacji. Komisja wskazała, że owo naruszenie rozpoczęło się w dniu 30 stycznia 2007 r., z wyjątkiem Malty, na której rozpoczęło się ono w dniu 1 marca 2007 r., i Włoch, w których rozpoczęło się ono w dniu 13 lutego 2009 r., i że wspomniane naruszenie zakończyło się w dniu 6 maja 2009 r., z wyjątkiem Zjednoczonego Królestwa, w którym zakończyło się ono w dniu 6 lipca 2007 r., Niderlandów, w których zakończyło się ono w dniu 12 grudnia 2007 r., i Francji, w której zakończyło się ono w dniu 16 września 2008 r.

44      W art. 7 ust. 1–5 spornej decyzji Komisja ustaliła łączną kwotę nałożonych na Servier grzywien za naruszenia art. 101 TFUE na 289 727 200 EUR, w tym 131 532 600 EUR w związku z jej uczestnictwem w ugodzie Niche, 79 121 700 EUR w związku z jej udziałem w ugodzie Matrix, 4 309 000 EUR w związku z jej udziałem w ugodzie Teva, 37 661 800 EUR w związku z jej udziałem w porozumieniach Krka i 37 102 100 EUR w związku z jej udziałem w ugodzie Lupin.

IV.    Postępowanie przed Sądem i zaskarżony wyrok

45      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 21 września 2014 r. Servier wniosła skargę, żądając, tytułem głównym, stwierdzenia nieważności spornej decyzji, a tytułem ewentualnym – obniżenia kwoty nałożonej na nią w tej decyzji grzywny.

46      Pismem złożonym w dniu 2 lutego 2015 r. European Federation of Pharmaceutical Industries and Associations (EFPIA) wniosła o dopuszczenie jej do sprawy w charakterze interwenienta popierającego żądania Servier. Wniosek ten został uwzględniony postanowieniem prezesa drugiej izby Sądu z dnia 14 października 2015 r.

47      W skardze w pierwszej instancji Servier podniosła 17 zarzutów na poparcie swych żądań zmierzających do stwierdzenia nieważności spornej decyzji.

48      Co się tyczy naruszeń art. 101 TFUE, Sąd uwzględnił zarzuty skierowane przeciwko stwierdzeniu naruszenia wynikającego z porozumień Krka. Oddalił on zarzuty dotyczące bezprawnego charakteru ugód Niche, Matrix, Teva i Lupin (zwanych dalej „spornymi ugodami”). Oddalił on żądania podniesione posiłkowo przez Servier zmierzające do uchylenia lub obniżenia grzywien nałożonych na nią ze względu na jej udział w ugodach Niche, Teva i Lupin. Obniżył on natomiast kwotę grzywny nałożonej na Servier ze względu na jej udział w ugodzie Matrix do 55 385 190 EUR.

V.      Postępowanie przed Trybunałem i żądania stron

49      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 28 lutego 2019 r. Servier wniosła niniejsze odwołanie.

50      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 22 maja 2019 r. Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej złożyło wniosek o dopuszczenie go do niniejszej sprawy w charakterze interwenienta popierającego żądania Komisji. Decyzją z dnia 16 czerwca 2019 r. prezes Trybunału uwzględnił ten wniosek.

51      Trybunał zwrócił się do stron o przedstawienie do dnia 4 października 2021 r. uwag na piśmie dotyczących wyroku z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in. (C‑307/18, EU:C:2020:52), i wyroków z dnia 25 marca 2021 r.: Lundbeck/Komisja (C‑591/16 P, EU:C:2021:243), Sun Pharmaceutical Industries i Ranbaxy (UK)/Komisja (C‑586/16 P, EU:C:2021:241), Generics (UK)/Komisja (C‑588/16 P, EU:C:2021:242), Arrow Group i Arrow Generics/Komisja (C‑601/16 P, EU:C:2021:244), oraz Xellia Pharmaceuticals i Alpharma/Komisja (C‑611/16 P, EU:C:2021:245). Servier, Komisja i Zjednoczone Królestwo zastosowały się do tego wezwania w wyznaczonym terminie.

52      W swym odwołaniu Servier wnosi do Trybunału o:

–        tytułem głównym, uchylenie pkt 4–6 sentencji zaskarżonego wyroku,

–        stwierdzenie nieważności art. 1 lit. b), art. 2 lit. b), art. 3 lit. b), art. 5 lit. b), a w konsekwencji art. 7 ust. 1 lit. b), art. 7 ust. 2 lit. b), art. 7 ust. 3 lit. b) i art. 7 ust. 5 lit. b) spornej decyzji lub, w przeciwnym razie, przekazanie sprawy Sądowi do ponownego rozpoznania, aby orzekł on o skutkach spornych ugód;

–        tytułem żądania ewentualnego, uchylenie pkt 4 i 5 sentencji zaskarżonego wyroku w zakresie, w jakim Sąd potwierdza ustalenia faktyczne dokonane w spornej decyzji dotyczące istnienia odrębnych naruszeń i zbiegu grzywien w odniesieniu do ugód Niche i Matrix, oraz w konsekwencji stwierdzenie nieważności art. 1 lit. b), art. 2 lit. b), art. 7 ust. 1 lit. b) i art. 7 ust. 2 lit. b) tej decyzji;

–        tytułem dalszego żądania ewentualnego, uchylenie pkt 4 i 5 sentencji zaskarżonego wyroku oraz stwierdzenie nieważności art. 7 ust. 1 lit. b), art. 7 ust. 2 lit. b), art. 7 ust. 3 lit. b) i art. 7 ust. 5 lit. b) spornej decyzji w kontekście zarzutu dotyczącego naruszenia zasad ustawowej określoności czynów zabronionych i kar oraz proporcjonalności w ramach ustalania kwoty grzywny;

–        uchylenie pkt 5 sentencji zaskarżonego wyroku oraz stwierdzenie nieważności art. 5 lit. b) i art. 7 ust. 5 lit. b) spornej decyzji w kontekście zarzutu dotyczącego czasu trwania podnoszonego naruszenia i obliczenia grzywny odnoszącej się do ugody Lupin, a w konsekwencji – ustalenie grzywny w ramach wykonywania nieograniczonego prawa orzekania, oraz

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

53      Komisja wnosi do Trybunału o:

–        oddalenie odwołania, oraz

–        obciążenie wnoszących odwołanie kosztami postępowania zarówno przed Sądem, jak i przed Trybunałem.

54      EFPIA wnosi do Trybunału o:

–        uchylenie pkt 4–6 sentencji zaskarżonego wyroku;

–        stwierdzenie nieważności art. 1 lit. b), art. 2 lit. b), art. 3 lit. b), art. 5 lit. b) spornej decyzji, a w konsekwencji art. 7 ust. 1 lit. b), art. 7 ust. 2 lit. b), art. 7 ust. 3 lit. b) i art. 7 ust. 5 lit. b) tej decyzji lub, w przeciwnym razie, przekazanie sprawy Sądowi do ponownego rozpoznania, oraz

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania odwoławczego oraz kosztami postępowania w pierwszej instancji.

55      Zjednoczone Królestwo wnosi do Trybunału o uwzględnienie żądań Komisji.

VI.    W przedmiocie odwołania

56      Na poparcie odwołania Servier podnosi siedem zarzutów. Zarzut pierwszy dotyczy naruszeń prawa w odniesieniu do pojęcia ograniczenia konkurencji ze względu na cel w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE. Zarzut drugi jest oparty na naruszeniach prawa w odniesieniu do potencjalnej konkurencji ze strony wytwórców generycznych produktów leczniczych wobec Servier. Zarzuty od trzeciego do piątego dotyczą ustaleń poczynionych przez Sąd odnoszących się do ugód Niche, Matrix, Teva i Lupin. Pomocniczo Servier powołuje się w zarzucie szóstym na naruszenia prawa w odniesieniu do uznania ugód Niche i Matrix za odrębne naruszenia. W dalszej kolejności pomocniczo Servier podnosi w zarzucie siódmym naruszenie zasady ustawowej określoności czynów zabronionych i kar oraz zasady proporcjonalności w odniesieniu do grzywien, które zostały na nią nałożone na podstawie art. 101 TFUE.

A.      Uwagi wstępne w przedmiocie dopuszczalności

57      W zakresie, w jakim Komisja kwestionuje dopuszczalność niektórych zarzutów i argumentów w postępowaniu odwoławczym, zarzucając Servier w szczególności, że nie wskazała ona elementów uzasadnienia wyroku, których te zarzuty i argumenty dotyczą, że sformułowała twierdzenia o charakterze generalnym niezwiązane z zarzutami szczegółowymi i z rozumowaniem przedstawionymi w spornej decyzji i w zaskarżonym wyroku, że powtórzyła niektóre argumenty przywołane w pierwszej instancji, lecz nie wyjaśniła, pod jakim względem wykazywałyby one naruszenia prawa popełnione przez Sąd, oraz podważyła dokonane przez niego ustalenia faktyczne, na wstępie należy przypomnieć granice kontroli sądowej sprawowanej przez Trybunał w postępowaniu odwoławczym.

58      W tym względzie należy przede wszystkim zaznaczyć, że z art. 256 ust. 1 TFUE i art. 58 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika, że odwołanie ogranicza się do kwestii prawnych i że jedynie Sąd jest właściwy do dokonywania ustaleń faktycznych i oceny tych z nich, które uzna za istotne, jak również do oceny dowodów (wyrok z dnia 10 lipca 2019 r., VG/Komisja, C‑19/18 P, EU:C:2019:578, pkt 47 i przytoczone tam orzecznictwo).

59      Natomiast w sytuacji gdy Sąd ustalił lub ocenił okoliczności faktyczne, Trybunał jest właściwy do przeprowadzenia kontroli, jeżeli Sąd uznał, że mają one charakter prawny, i jeżeli wyprowadził z nich konsekwencje prawne. Uprawnienia kontrolne Trybunału obejmują między innymi badanie kwestii, czy przy ocenie okoliczności faktycznych i dowodów Sąd zastosował prawidłowe kryteria prawne (zob. podobnie wyrok z dnia 2 marca 2021 r., Komisja/Włochy i in., C‑425/19 P, EU:C:2021:154, pkt 53 i przytoczone tam orzecznictwo).

60      Następnie należy przypomnieć, że na etapie postępowania odwoławczego dopuszczalne są zarzuty dotyczące ustaleń faktycznych i ich oceny w zaskarżonym orzeczeniu, jeżeli podniesiono, że Sąd dokonał ustaleń, których niezgodność z faktami wynika z akt sprawy, lub że przeinaczył dowody, które zostały mu przedstawione  (wyrok z dnia 18 stycznia 2007 r., PKK i KNK/Rada, C‑229/05 P, EU:C:2007:32, pkt 35).

61      Przeinaczenie musi w oczywisty sposób wynikać z akt sprawy bez konieczności dokonywania nowej oceny faktów i dowodów (wyrok z dnia 28 stycznia 2021 r., Qualcomm i Qualcomm Europe/Komisja, C‑466/19 P, EU:C:2021:76, pkt 43). O ile takie przeinaczenie może polegać na interpretacji dokumentu sprzecznej z jego treścią, o tyle musi ono wynikać w sposób oczywisty z akt sprawy przedłożonych Trybunałowi i zakłada ono, że Sąd wyraźnie przekroczył granice rozsądnej oceny tych dowodów. W tym względzie nie wystarczy wykazać, że dokument mógłby być przedmiotem interpretacji innej niż interpretacja przyjęta przez Sąd (wyrok z dnia 17 października 2019 r., Alcogroup i Alcodis/Komisja, C‑403/18 P, EU:C:2019:870, pkt 64 i przytoczone tam orzecznictwo).

62      Wreszcie, należy przypomnieć, że z art. 256 TFUE, art. 58 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, art. 168 § 1 lit. d) oraz art. 169 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem wynika, iż odwołanie musi dokładnie wskazywać zakwestionowane części wyroku, którego uchylenie ma na celu, oraz zawierać argumenty prawne, które szczegółowo uzasadniają to żądanie (zob. podobnie wyrok z dnia 20 września 2016 r., Mallis i in./Komisja i EBC, od C‑105/15 P do C‑109/15 P, EU:C:2016:702, pkt 33, 34). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału powyższego wymogu nie spełnia odwołanie jedynie powielające zarzuty i argumenty podniesione już przed Sądem. Takie odwołanie sprowadza się bowiem w rzeczywistości do żądania ponownego rozpatrzenia skargi wniesionej do Sądu, co nie należy do kompetencji Trybunału (wyrok z dnia 24 marca 2022 r., Hermann Albers/Komisja, C‑656/20 P, EU:C:2022:222, pkt 35 i przytoczone tam orzecznictwo).

63      Jednakże w sytuacji gdy wnoszący odwołanie kwestionuje interpretację lub zastosowanie przez Sąd prawa Unii, okoliczności prawne rozpatrywane w pierwszej instancji mogą ponownie stanowić przedmiot sporu w ramach odwołania. Gdyby bowiem wnoszący odwołanie nie mógł oprzeć odwołania na zarzutach i argumentach podniesionych już przed Sądem, postępowanie odwoławcze byłoby częściowo pozbawione sensu (wyrok z dnia 24 marca 2022 r., Hermann Albers/Komisja, C‑656/20 P, EU:C:2022:222, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo).

B.      W przedmiocie zarzutów pierwszego i drugiego, dotyczących kryteriów oceny pojęć ograniczenia konkurencji ze względu na cel i potencjalnej konkurencji

64      W zarzutach pierwszym i drugim Servier utrzymuje, że Sąd dopuścił się szeregu naruszeń prawa przy wykładni i stosowaniu pojęć ograniczenia konkurencji ze względu na cel i potencjalnej konkurencji.

1.      W przedmiocie dopuszczalności

65      Komisja twierdzi, że zarzuty pierwszy i drugi są częściowo niedopuszczalne. Instytucja ta krytykuje generalny i abstrakcyjny charakter części argumentacji Servier, która nie wyjaśniła z zachowaniem wymaganego stopnia dokładności podważanych przez nią elementów uzasadnienia zaskarżonego wyroku ani naruszeń prawa, na które się powołuje. Servier poprzestała ponadto na powtórzeniu argumentów przywołanych w pierwszej instancji i nie wyjaśniła, na czym polegają naruszenia prawa, które Sąd popełnił poprzez pominięcie tych argumentów. Wynika z tego, że zarzuty pierwszy i drugi są dopuszczalne jedynie w zakresie, w jakim argumentacja Servier jest powiązana ze szczegółowym zarzutem dotyczącym konkretnie ugód Niche, Matrix, Teva lub Lupin, wskazuje precyzyjnie element uzasadnienia zaskarżonego wyroku, który jest przedmiotem jej zastrzeżeń, i przedstawia naruszenie prawa, jakiego miał dopuścić się Sąd.

66      W niniejszej sprawie prawdą jest, że podniesione przez Servier zarzuty pierwszy i drugi zmierzają do podważenia w sposób ogólny i abstrakcyjny ważności kryteriów prawnych, na podstawie których Sąd orzekł w przedmiocie kwalifikacji spornych ugód jako ograniczeń konkurencji ze względu na cel. Prawdą jest również, że w ramach tych zarzutów w odwołaniu nie wskazano systematycznie w precyzyjny sposób punktów zaskarżonego wyroku będących przedmiotem zastrzeżeń ani podstaw prawnych mających na celu wykazanie istnienia naruszeń prawa i poprzestano w nim sporadycznie na powtórzeniu argumentacji przywołanej w pierwszej instancji.

67      Jednakże, jak przyznała wyraźnie Komisja, argumentacja ta pomimo swego ogólnego charakteru pokrywa się z argumentacją przedstawioną przez Servier w konkretny sposób względem każdej ze spornych ugód w ramach zarzutów od trzeciego do szóstego sformułowanych w odwołaniu To, że Servier postanowiła rozdzielić swą argumentację prawną dotyczącą tego, czy sporne ugody mają znamiona naruszenia, na dwie części: jedną ogólną, istotną do celów badania wszystkich tych ugód, drugą szczególną i odnoszącą się do każdej ze wspomnianych ugód rozpatrywanych odrębnie, nie sprawia, że argumentacja ta jest niedopuszczalna w świetle zasad przypomnianych w pkt 58–63 niniejszego wyroku. Z całej treści tych zarzutów wynika bowiem jasno, że odwołanie umożliwia wskazanie w sposób wystarczająco precyzyjny zarówno kwestionowanych przez Servier punktów zaskarżonego wyroku, jak i argumentów prawnych przywołanych w uzasadnieniu jej zastrzeżeń.

68      Ponieważ zarzuty pierwszy i drugi odwołania są wystarczająco jasne i precyzyjne, aby umożliwić Komisji przygotowanie obrony, a sądowi Unii sprawowanie kontroli sądowej, są one dopuszczalne. Trybunał wypowie się w przedmiocie pozostałych pięciu zarzutów niedopuszczalności podniesionych przez Komisję w sposób bardziej szczegółowy w ramach badania zarzutów od trzeciego do szóstego.

2.      Co do istoty

a)      Uwagi wstępne

69      Należy przypomnieć, że stosownie do art. 101 ust. 1 TFUE niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane są wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego.

70      Ponadto aby podlegać zakazowi przewidzianemu w art. 101 ust. 1 TFUE, zachowanie przedsiębiorstw powinno wskazywać na istnienie zmowy między nimi, czyli porozumienia między przedsiębiorstwami, decyzji związku przedsiębiorstw lub uzgodnionej praktyki [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 31 i przytoczone tam orzecznictwo].

71      Ten ostatni wymóg zakłada, że w zakresie porozumień o współpracy horyzontalnej zawieranych przez przedsiębiorstwa działające na tym samym poziomie łańcucha produkcji lub dystrybucji rzeczona zmowa istnieje pomiędzy przedsiębiorstwami znajdującymi się w stosunku konkurencji, jeśli nie faktycznie, to przynajmniej potencjalnie [wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 32].

72      Ponadto zgodnie z brzmieniem tego postanowienia konieczne jest wykazanie, że zachowanie to ma na celu zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji lub że ma ono taki skutek (wyrok z dnia 21 grudnia 2023 r., European Superleague Company, C‑333/21, EU:C:2023:1011, pkt 158). Wynika z tego, że wskazany przepis, zgodnie z wykładnią Trybunału, wprowadza wyraźne rozróżnienie pomiędzy pojęciami ograniczenia ze względu na cel i ograniczenia ze względu na skutek, wobec czego każde z nich podlega odrębnym regułom dowodowym [wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 63].

73      Otóż co się tyczy praktyk uznawanych za ograniczenia konkurencji ze względu na cel, nie ma potrzeby badania ani tym bardziej wykazywania ich skutków dla konkurencji, ponieważ z doświadczenia wynika, że tego rodzaju zachowania skutkują obniżeniem wielkości produkcji i zwyżką cen, pociągając za sobą ostatecznie nieprawidłowy podział zasobów, czego szkodliwe konsekwencje ponoszą w szczególności konsumenci (zob. podobnie wyroki: z dnia 19 marca 2015 r., Dole Food i Dole Fresh Fruit Europe/Komisja, C‑286/13 P, EU:C:2015:184, pkt 115; a także z dnia 21 grudnia 2023 r., European Superleague Company, C‑333/21, EU:C:2023:1011, pkt 159).

74      Jeśli natomiast nie ustalono antykonkurencyjnego celu porozumienia, decyzji związku przedsiębiorstw lub praktyki uzgodnionej, należy zbadać ich skutki celem przedstawienia dowodu na faktyczne zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji w odczuwalny sposób (zob. podobnie wyrok z dnia 26 listopada 2015 r., Maxima Latvija, C‑345/14, EU:C:2015:784, pkt 17).

75      Powyższe rozróżnienie jest związane z okolicznością, że pewne formy zmowy między przedsiębiorstwami można uznać z uwagi na sam ich charakter za szkodliwe dla prawidłowego funkcjonowania normalnej konkurencji (wyroki: z dnia 20 listopada 2008 r., Beef Industry Development Society i Barry Brothers, C‑209/07, EU:C:2008:643, pkt 17; z dnia 14 marca 2013 r., Allianz Hungária Biztosító i in., C‑32/11, EU:C:2013:160, pkt 35). Pojęcie ograniczenia konkurencji ze względu na cel należy interpretować w sposób ścisły i można je stosować tylko do niektórych porozumień między przedsiębiorstwami, które same w sobie i ze względu na treść swych postanowień, cele, do których zmierzają, a także kontekst gospodarczy i prawny, w jaki się wpisują, są szkodliwe dla konkurencji w stopniu wystarczającym do tego, aby można było uznać, iż nie ma konieczności badania ich skutków (zob. podobnie wyroki: z dnia 26 listopada 2015 r., Maxima Latvija, C‑345/14, EU:C:2015:784, pkt 20; z dnia 21 grudnia 2023 r., European Superleague Company, C‑333/21, EU:C:2023:1011, pkt 161, 162 i przytoczone tam orzecznictwo).

76      W tym względzie, jeśli chodzi o kontekst gospodarczy i prawny, w jaki wpisuje się rozpatrywane zachowanie, należy wziąć pod uwagę charakter odnośnych towarów lub usług, jak również rzeczywiste warunki, które charakteryzują strukturę i funkcjonowanie danego sektora lub rynku lub danych sektorów lub rynków. Nie jest natomiast w żaden sposób konieczne badanie ani tym bardziej wykazanie skutków tego zachowania dla konkurencji, niezależnie od tego, czy są one rzeczywiste, czy potencjalne, lub też negatywne, czy pozytywne (wyrok z dnia 21 grudnia 2023 r., European Superleague Company, C‑333/21, EU:C:2023:1011, pkt 166).

77      Jeśli chodzi o cele realizowane przez rozpatrywane zachowanie, należy określić obiektywne cele w zakresie konkurencji, do których osiągnięcia zachowanie to zmierza. Natomiast okoliczność, że zaangażowane przedsiębiorstwa działały bez zamiaru zapobieżenia, ograniczenia lub zakłócenia konkurencji, a także okoliczność, że realizowały one pewne uzasadnione cele, nie są decydujące dla zastosowania art. 101 ust. 1 TFUE (wyrok z dnia 21 grudnia 2023 r., European Superleague Company, C‑333/21, EU:C:2023:1011, pkt 167 i przytoczone tam orzecznictwo).

78      Wprowadzenie w życie zasad, o których mowa powyżej, w zakresie praktyk o znamionach zmowy polegających na porozumieniach o współpracy horyzontalnej między przedsiębiorstwami, takich jak sporne ugody, wiąże się z ustaleniem na pierwszym etapie, czy praktyki te można zakwalifikować jako ograniczenie konkurencji przez przedsiębiorstwa znajdujące się w stosunku konkurencji, choćby nawet potencjalnym. Jeżeli tak jest, należy zbadać na drugim etapie, czy z uwagi na ich cechy gospodarcze wspomniane praktyki można zakwalifikować jako ograniczenie konkurencji ze względu na cel.

79      Co się tyczy etapu pierwszego powyższej analizy, Trybunał orzekł już, że w konkretnym kontekście otwarcia rynku produktu leczniczego dla wytwórców generycznych produktów leczniczych należy ustalić – celem dokonania oceny, czy jeden z tych wytwórców, mimo że nieobecny na rynku, pozostaje w stosunku potencjalnej konkurencji z wytwórcą oryginalnych produktów leczniczych obecnym na tym rynku – czy istnieją rzeczywiste i konkretne możliwości, by wytwórca generycznych produktów leczniczych mógł wejść na wspomniany rynek oraz konkurować z wytwórcą oryginalnych produktów leczniczych [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo].

80      Konieczne jest zatem dokonanie oceny, po pierwsze, tego, czy w dniu zawarcia takich porozumień wytwórca generycznych produktów leczniczych podjął działania przygotowawcze wystarczające do tego, aby umożliwić mu wejście na dany rynek w terminie umożliwiającym mu wywieranie presji konkurencyjnej na wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych. Takie działania pozwalają wykazać silną determinację, jak również zdolność własną wytwórcy generycznych produktów leczniczych do wejścia na rynek produktu leczniczego zawierającego składnik aktywny, który przeszedł do domeny publicznej mimo istnienia patentów na proces posiadanych przez wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych. Po drugie, należy sprawdzić, czy wejście na rynek takiego wytwórcy generycznych produktów leczniczych nie napotyka niemożliwych do pokonania barier [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 43–45].

81      Trybunał orzekł już, że ewentualne patenty chroniące oryginalny produkt leczniczy lub jeden z procesów jego wytwarzania stanowią niewątpliwie część kontekstu gospodarczego i prawnego charakteryzującego stosunki konkurencji między uprawnionymi z tych patentów a wytwórcami generycznych produktów leczniczych. Jednakże ocena praw wynikających z patentu nie może polegać na zbadaniu siły patentu ani prawdopodobieństwa, z jakim spór między uprawnionym z tego patentu a wytwórcą generycznych produktów leczniczych mógłby zakończyć się ustaleniem, że patent jest ważny i został naruszony. Ocena ta powinna raczej dotyczyć kwestii, czy pomimo istnienia tego patentu wytwórca generycznych produktów leczniczych posiada rzeczywiste i konkretne możliwości wejścia na rynek w danym momencie [wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 50].

82      Ponadto za istnieniem potencjalnej konkurencji między wytwórcą generycznych produktów leczniczych i wytwórcą oryginalnych produktów leczniczych mogą przemawiać dodatkowe dowody, takie jak zawarcie porozumienia między nimi w sytuacji, gdy wytwórca generycznych produktów leczniczych nie był obecny na danym rynku, lub istnienie transferów wartości majątkowych dokonanych na rzecz tego wytwórcy w zamian za odroczenie jego wejścia na rynek [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 54–56].

83      Na drugim etapie rzeczonej analizy w celu ustalenia, czy wynikające z ugody w sporze patentowym odroczenie wejścia na rynek generycznych produktów leczniczych w zamian za transfery wartości majątkowych przez wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych na rzecz wytwórcy owych generycznych produktów leczniczych należy uznać za praktykę o znamionach zmowy stanowiącą ograniczenie konkurencji ze względu na cel, trzeba zbadać przede wszystkim, czy te transfery wartości majątkowych mogą być usprawiedliwione w całości koniecznością zrekompensowania kosztów lub niedogodności związanych z tym sporem, takich jak koszty i wynagrodzenia za porady prawne poniesione przez tego ostatniego wytwórcę, lub koniecznością wynagrodzenia za faktyczne i bezsporne dostarczenie przez niego towarów lub świadczenie usług wytwórcy oryginalnych produktów leczniczych. Jeżeli tak nie jest, należy zbadać, czy te transfery wartości majątkowych można uzasadnić jedynie interesem handlowym tych wytwórców produktów leczniczych w tym, by nie konkurować między sobą w oparciu o jakość. Do celów tej analizy należy w każdym poszczególnym przypadku ocenić to, czy dodatni bilans netto transferów wartości majątkowych był wystarczający, aby faktycznie zachęcić wytwórcę generycznych produktów leczniczych do zrezygnowania z wejścia na dany rynek i, co za tym idzie, do niekonkurowania inaczej niż cenowo z wytwórcą produktów oryginalnych, przy czym ten dodatni bilans netto nie musi wcale przekraczać zysków, które ten wytwórca generycznych produktów leczniczych osiągnąłby, gdyby wygrał w postępowaniu dotyczącym patentu [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 84–94].

84      W tym względzie należy przypomnieć, że kwestionowanie ważności i zakresu patentu stanowi element normalnej gry konkurencyjnej w sektorach, w których istnieją wyłączne prawa do technologii, skutkiem czego ugody, w ramach których wytwórca generycznych produktów leczniczych starający się wejść na rynek uznaje, przynajmniej czasowo, ważność patentu posiadanego przez wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych i zobowiązuje się tym samym do tego, że nie będzie kwestionował go w dalszym ciągu i że nie wejdzie na rynek, mogą skutkować ograniczeniem konkurencji [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 81 i przytoczone tam orzecznictwo].

85      To właśnie w świetle powyższych rozważań należy zbadać, czy Sąd nie naruszył prawa, gdy orzekł w przedmiocie argumentacji Servier przywołanej w szczególności w ramach zarzutu czwartego podniesionego w pierwszej instancji, dotyczącego naruszeń prawa przy określaniu kryteriów prawnych mających zastosowanie do analizy celu i skutków spornych ugód w świetle art. 101 TFUE, oraz argumentacji przedstawionej w sposób bardziej szczegółowy w stosunku do zastosowania tych kryteriów do każdej z tych ugód.

86      Po ustaleniu istnienia elementów dotyczących potencjalnej konkurencji, które są przedmiotem ogólnych zastrzeżeń sformułowanych w ramach drugiego zarzutu odwołania, należy na owym drugim etapie tej analizy sprawdzić, czy Sąd nie naruszył prawa, gdy stwierdził, że sporne ugody ograniczają konkurencję ze względu na cel w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE. Należy również sprawdzić, czy Sąd zbadał w tym kontekście cele owych ugód i dokładniej kwestię, czy transfery wartości majątkowych dokonane przez Servier na rzecz wytwórców generycznych produktów leczniczych były wystarczająco duże, aby zachęcić ich do powstrzymania się, chociażby tymczasowo, od wejścia na rynek peryndoprylu.

87      Ponadto należy upewnić się, że Sąd wziął pod uwagę w razie potrzeby zamiary zaangażowanych przedsiębiorstw w celu zbadania, czy odpowiadają one jego analizie w świetle elementów, o których mowa w poprzednim punkcie, obiektywnych celów, do których osiągnięcia zmierzały te przedsiębiorstwa w zakresie konkurencji, przy czym należy zaznaczyć, iż zgodnie z orzecznictwem wskazanym w pkt 77 niniejszego wyroku okoliczność, że wspomniane przedsiębiorstwa działały bez zamiaru zapobieżenia, ograniczenia lub zakłócenia konkurencji, a także okoliczność, że realizowały one pewne uzasadnione cele, nie są decydujące dla zastosowania art. 101 ust. 1 TFUE. Istotna jest jedynie ocena stopnia szkodliwości gospodarczej tej praktyki dla prawidłowego funkcjonowania konkurencji na odnośnym rynku. Ocena ta powinna opierać się na obiektywnych względach, w razie potrzeby po przeprowadzeniu szczegółowej analizy wspomnianej praktyki, jej celów oraz kontekstu gospodarczego i prawnego, w który się ona wpisuje [zob. podobnie wyroki: z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 84, 85; a także z dnia 25 marca 2021 r., Lundbeck/Komisja, C‑591/16 P, EU:C:2021:243, pkt 131].

88      W związku z powyższym w celu ustalenia, czy praktykę o znamionach zmowy można zakwalifikować jako ograniczenie konkurencji ze względu na cel, należy zbadać jej treść, genezę, a także kontekst prawny i gospodarczy, zwłaszcza szczególne cechy rynku, na którym wystąpią konkretnie jej skutki. Okoliczność, że brzmienie porozumienia zmierzającego do wdrożenia tej praktyki nie wskazuje na cel antykonkurencyjny, nie jest sama w sobie decydująca (zob. podobnie wyroki: z dnia 8 listopada 1983 r., IAZ International Belgium i in./Komisja, od 96/82 do 102/82, 104/82, 105/82, 108/82 i 110/82, EU:C:1983:310, pkt 23–25; a także z dnia 28 marca 1984 r., Compagnie royale asturienne des mines i Rheinzink/Komisja, 29/83 i 30/83, EU:C:1984:130, pkt 26).

89      W niniejszej sprawie w części zaskarżonego wyroku poświęconej naruszeniom prawa, jakich jakoby dopuściła się Komisja, dotyczącym pojęcia ograniczenia konkurencji ze względu na cel, Sąd zbadał przede wszystkim w sposób ogólny w pkt 219–307 tego wyroku kryteria pozwalające uznać, że ugody w sporach patentowych wchodzą w zakres tego pojęcia, a następnie w pkt 316–386 wspomnianego wyroku przedstawił kryteria oceny potencjalnej konkurencji. Orzekając w ten sposób, Sąd odwrócił kolejność, w jakiej należy co do zasady badać te dwa elementy, przedstawione w pkt 78 niniejszego wyroku, gdyż nie jest konieczne badanie tego, czy celem ugód jest ograniczenie konkurencji, jeżeli dane przedsiębiorstwa nie pozostają w stosunku konkurencji. Jednakże odwrócenie to pozostaje samo w sobie bez wpływu na zasadność dokonanej przez Sąd w niniejszej sprawie analizy tych dwóch elementów. Bowiem w przypadku gdy następnie chodziło o odniesienie się w konkretny sposób do podniesionych w pierwszej instancji zarzutów odnoszących się do bezprawnego w świetle art. 101 TFUE charakteru spornych ugód, Sąd zastosował tę kolejność, ponieważ w sposób regularny i dokładny zbadał kwestię, czy istnieje stosunek potencjalnej konkurencji między stronami tych ugód, a później zbadał ich kwalifikację jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel.

90      W związku z powyższym w zakresie, w jakim zarzut drugi odnosi się do kryteriów dotyczących potencjalnej konkurencji, należy najpierw rozpoznać ów zarzut, a następnie zbadać zarzut pierwszy dotyczący kryteriów kwalifikacji jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel.

b)      W przedmiocie kryteriów dotyczących potencjalnej konkurencji (zarzut drugi)

1)      Argumentacja stron

91      W zarzucie drugim, który składa się z trzech części, Servier twierdzi, że zaskarżony wyrok opiera się na szerokiej koncepcji pojęcia potencjalnej konkurencji i dokonano w nim odwrócenia ciężaru dowodu spoczywającego na Komisji. Spółka ta podnosi na wstępie, że samo zawarcie ugody w sporach patentowych nie pozwala stwierdzić istnienia między stronami tej ugody potencjalnej konkurencji. Ponadto w pkt 386 zaskarżonego wyroku Sąd orzekł, że wystarczy w celu wykazania istnienia stosunku potencjalnej konkurencji w braku przeciwnych dowodów dotyczących trudności technicznych, prawnych, lub finansowych, by Komisja wykazała łańcuch spójnych poszlak potwierdzających dążenia do produkcji i wprowadzenia do obrotu omawianego produktu wystarczająco szybko, aby wywrzeć presję na podmiot obecny na rynku. Ocena ta doprowadziła Sąd do dopuszczenia się trzech naruszeń prawa.

92      W części pierwszej zarzutu drugiego Servier utrzymuje, że Sąd pominął kwestię przeszkód patentowych. Uznał on w pkt 384, 444 i 728 zaskarżonego wyroku, że wobec braku ostatecznej decyzji organów władzy co do istnienia działań stanowiących naruszenie i ważności patentu ocenę przez strony prawdopodobieństwa wygrania sporu zainicjowanego wytoczeniem powództwa można wziąć pod uwagę jedynie jako zamiar stron. Sąd wykluczył tym samym, by przed wydaniem takiej decyzji można było uwzględnić sposób postrzegania ważności patentu przez strony w celu ustalenia, czy wytwórcy generycznych produktów leczniczych mieli zdolność wejścia na dany rynek. Ponieważ ze swej natury ugoda w sporze może zostać zawarta jedynie przed wydaniem takiej decyzji, Sąd tym samym wprowadził warunek niemożliwy do spełnienia i niedostosowany do kontekstu sporów dotyczących patentów farmaceutycznych. Ponadto Servier zarzuca Sądowi, że nie uwzględnił on w pkt 366, 367, 591 i 592 zaskarżonego wyroku nakazów sądowych w tym kontekście ze względu na ich tymczasowy charakter.

93      Zdaniem Servier nawet w braku takiej decyzji zdolność wytwórcy generycznych produktów leczniczych do wejścia na rynek może zostać podważona istnieniem patentu, jeżeli jest on postrzegany jako wystarczająco silny, by zniechęcić owego wytwórcę od tak zwanego wejścia „z ryzykiem” ze względu na możliwość wniesienia powództwa o stwierdzenie naruszenia przez wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych. Servier zaznacza w tym względzie, że Sąd wyraźnie stwierdził taki skutek odstraszający, wynikający z postrzegania przez Krka ważności patentu 947. Sąd dopuścił się tym samym naruszeń prawa mogących przesądzić o wadliwości kwalifikacji Niche, Matrix Teva i Lupin jako potencjalnych konkurentów Servier.

94      W drugiej części zarzutu drugiego Servier twierdzi, że Sąd naruszył prawo, gdy uznał w pkt 386 zaskarżonego wyroku, iż łańcuch spójnych poszlak potwierdzających istnienie samych dążeń do produkcji i wprowadzenia do obrotu generycznego produktu leczniczego, których szanse powodzenia w krótkim terminie są nieznane, wystarcza do wykazania rzeczywistej i konkretnej zdolności wejścia na rynek. Zdaniem Servier takie dążenia potwierdzają co najwyżej zamiar wejścia na rynek, lecz nie są wystarczające do wykazania – w przypadku bardzo silnych barier w wejściu – realnego prawdopodobieństwa wystarczająco szybkiego wejścia na rynek, które zależy od etapu opracowywania generycznego produktu leczniczego i od zdolności uzyskania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu przez wytwórcę tego produktu leczniczego. W tych okolicznościach Sąd nie mógł wykluczyć w pkt 340 tego wyroku, że opóźnienia w procesie wchodzenia na rynek doznane przez wytwórców generycznych produktów leczniczych mogą naruszyć ich zdolność do wejścia na ten rynek. Servier powołuje się ponadto na szereg błędów dotyczących oceny potencjalnej konkurencji w odniesieniu do spornych ugód.

95      W części trzeciej zarzutu drugiego Servier, popierana przez EFPIA, zarzuca Sądowi, że orzekł on, iż w celu podważenia poszlak co do istnienia stosunków potencjalnej konkurencji przywołanych przez Komisję, do przedsiębiorstw odpowiedzialnych za naruszenia stwierdzone w spornej decyzji należało wykazanie, że wejście nowych podmiotów na rynek napotkało niemożliwe do pokonania przeszkody. Orzekając w ten sposób, Sąd odwrócił ciężar dowodu spoczywający na Komisji i zobowiązał te przedsiębiorstwa do przedstawienia dowodu negatywnego (probatio diabolica). W celu podważenia poszlak co do istnienia potencjalnej konkurencji Servier uważa za wystarczające wykazanie, że twierdzenia Komisji są wątpliwe lub błędne.

96      Ponadto w pkt 386 zaskarżonego wyroku Sąd nie mógł bez naruszania zasady dobrej administracji nałożyć na Servier ciężaru wykazania, że wytwórcy generycznych produktów leczniczych zetknęli się z niemożliwymi do pokonania przeszkodami, ponieważ zdaniem tego przedsiębiorstwa jedynie owi wytwórcy dysponują istotnymi w tym zakresie informacjami. Otóż odmawiając skorzystania z przysługujących jej uprawnień dochodzeniowych w celu zebrania tych informacji, Komisja naruszyła zasadę dobrej administracji.

97      Komisja, popierana przez Zjednoczone Królestwo, kwestionuje tę argumentację.

2)      Ocena Trybunału

98      Co się tyczy kryteriów pozwalających na stwierdzenie istnienia stosunku potencjalnej konkurencji między co najmniej dwoma przedsiębiorstwami, Sąd uznał w istocie w pkt 318–321 zaskarżonego wyroku, że potencjalnym konkurentem jest podmiot, który posiada rzeczywiste i konkretne możliwości wejścia na dany rynek. Takie ustalenie powinno opierać się zdaniem tego sądu na dwóch kryteriach, mianowicie, po pierwsze, zdolności i, po drugie, zamiarze wejścia na ten rynek, przy czym uściślono, że pierwsze z tych kryteriów jest zasadnicze. Uznał on ponadto w pkt 334–341 tego wyroku, że aby można było uznać dane przedsiębiorstwa za potencjalnego konkurenta, jego potencjalne wejście na rzeczony rynek powinno móc nastąpić wystarczająco szybko, tak aby było ono odczuwalne i wywarło presję konkurencyjną na przedsiębiorstwa obecne na tym rynku.

99      W pkt 342–348 zaskarżonego wyroku Sąd zaznaczył, że dowód świadczący o istnieniu potencjalnej konkurencji może zostać wzmocniony postrzeganiem przez przedsiębiorstwa obecne na rynku zagrożenia konkurencyjnego w postaci możliwości wejścia na ten rynek nowego podmiotu. Zauważył on w tym względzie, powołując się na własne orzecznictwo, że zawarcie porozumienia między tymi przedsiębiorstwami może stanowić wskazówkę co do tego postrzegania, co może potwierdzić istnienie potencjalnej konkurencji.

100    Jeżeli na podstawie tych kryteriów można wykazać, że wytwórcy generycznych produktów leczniczych mają rzeczywiste i konkretne możliwości wejścia na rynek, takie ustalenie można zdaniem Sądu ze względów przedstawionych w pkt 319–324 zaskarżonego wyroku podważyć istnieniem przeszkód w tym wejściu, takich jak patenty lub obowiązek uzyskania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu, jedynie w przypadku gdy przeszkody te są niemożliwe do pokonania.

101    W tym względzie Sąd orzekł w istocie w pkt 355–368 i 384 tego wyroku, że wobec braku prawomocnego orzeczenia sądowego stwierdzającego naruszenie istnienie ważnego patentu nie uniemożliwia rozwoju potencjalnej konkurencji. Zdaniem Sądu prawo wyłączne przyznane patentem nie stanowi przeszkody dla wytwórców generycznych produktów leczniczych w podjęciu czynności wymaganych w celu wejścia na dany rynek po wygaśnięciu tego patentu i tym samym w wywieraniu presji konkurencyjnej na uprawnionego z rzeczonego patentu przed tym wygaśnięciem.

102    W szczególności Sąd w pkt 359–361 wspomnianego wyroku uściślił, że o ile patent korzysta z domniemania ważności od daty rejestracji, o tyle naruszenia nie można domniemywać, lecz trzeba je wykazać na drodze sądowej. Ponadto sąd ten wskazuje, że wobec braku stwierdzenia naruszenia stwierdzenie ważności patentu, takie jak wynikające z decyzji EUP z dnia 27 lipca 2006 r., również nie wyklucza takiej potencjalnej konkurencji.

103    Sąd również zaznaczył w pkt 358 zaskarżonego wyroku, że przepisy dotyczące przyznawania pozwoleń na dopuszczenie do obrotu produktów leczniczych nie stanowią niemożliwej do pokonania przeszkody w rozwoju potencjalnej konkurencji, ponieważ przepisy te umożliwiają właściwym organom przyznanie takiego pozwolenia dla generycznego produktu leczniczego nawet wtedy, gdy referencyjny produkt leczniczy jest chroniony patentem.

104    Z powyższego wynika, że wbrew twierdzeniom Servier Sąd nie naruszył prawa i orzekł w sposób zgodny z tym, co zostało przypomniane w pkt 79–82 niniejszego wyroku, gdy przedstawił kryteria pozwalające na stwierdzenie istnienia stosunku potencjalnej konkurencji między wytwórcą oryginalnych produktów leczniczych a wytwórcą generycznych produktów leczniczych. Kryteria zastosowane przez Sąd odpowiadają bowiem w istocie kryteriom zastosowanym przez Trybunał w pkt 36–57 wyroku z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in. (C‑307/18, EU:C:2020:52).

105    Co się tyczy w szczególności dwóch kryteriów dotyczących zdolności do wejścia na rozpatrywany rynek i zamiaru tego wejścia, określonych w pkt 318 zaskarżonego wyroku, należy stwierdzić, że odpowiadają one kryteriom zastosowanym przez Trybunał w szczególności w pkt 44 wyroku z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in. (C‑307/18, EU:C:2020:52), dotyczącym silnej determinacji oraz zdolności własnej wytwórcy generycznych produktów leczniczych do wejścia na rynek produktu leczniczego zawierającego składnik aktywny, który przeszedł do domeny publicznej, mimo istnienia patentów na proces posiadanych przez wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych.

106    W odniesieniu do zarzutu szczegółowego podniesionego na wstępie w ramach zarzutu drugiego prawdą jest, jak twierdzi w istocie Servier, że nie można wywieść istnienia stosunku potencjalnej konkurencji pomiędzy dwoma przedsiębiorstwami działającymi na tym samym poziomie łańcucha produkcji, gdy jedno z nich nie jest obecne na rynku, z samego faktu, że owe przedsiębiorstwa zawarły ugodę w sporach. Jednakże zawarcie takiej ugody stanowi poważną poszlakę wskazującą na istnienie stosunku konkurencji pomiędzy tymi przedsiębiorstwami [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 55 i przytoczone tam orzecznictwo]. Sąd nie dopuścił się zatem żadnego naruszenia prawa, gdy powołał się na samo istnienie spornych ugód na poparcie wniosku, że Servier i odnośni wytwórcy generycznych produktów leczniczych pozostawali w stosunku potencjalnej konkurencji.

107    Co się tyczy części pierwszej zarzutu drugiego, Servier nie ma podstaw, by twierdzić, że Sąd naruszył prawo, gdy odmówił przyjęcia, że można uwzględnić postrzeganie przez wytwórcę generycznych produktów leczniczych siły patentu, którego ważność nie została ostatecznie wykazana na drodze sądowej, w celu ustalenia, czy wytwórcy generycznych produktów leczniczych mieli zdolność wejścia na rynek.

108    W niniejszym przypadku Sąd nie uznał w szczególności w pkt 384, 444 i 728 zaskarżonego wyroku, że postrzeganie przez wytwórcę generycznych produktów leczniczych siły patentu, którego ważność nie została ostatecznie wykazana na drodze sądowej, jest całkowicie pozbawione znaczenia dla oceny istnienia stosunku potencjalnej konkurencji między Servier a wytwórcami generycznych produktów leczniczych. Natomiast stwierdził on, że o ile to postrzeganie może być istotne dla ustalenia, czy taki wytwórca miał zamiar wejścia na dany rynek, o tyle nie odegrało on żadnej roli przy ustalaniu jego zdolności do takiego wejścia.

109    Należy przypomnieć w tym względzie, że istnienia patentu chroniącego proces wytwarzania składnika aktywnego, który przeszedł do domeny publicznej, nie należy samego w sobie postrzegać jako niemożliwej do pokonania bariery i nie uniemożliwia ono zakwalifikowania jako potencjalnego konkurenta wobec wytwórcy danego oryginalnego produktu leczniczego wytwórcy generycznych produktów leczniczych, który rzeczywiście posiada silną determinację oraz własną zdolność do wejścia na rynek oraz który poprzez podjęte działania wykazuje gotowość do kwestionowania ważności rzeczonego patentu i poniesienia związanego z wchodzeniem na rynek ryzyka wytoczenia przeciwko niemu powództwa o naruszenie przez uprawnionego z tego patentu [wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 46].

110    Należy stwierdzić, że rozumowanie Sądu zwięźle przedstawione w pkt 108 niniejszego wyroku nie stanowi w żadnym wypadku naruszenia prawa w świetle tego orzecznictwa i orzecznictwa przypomnianego w pkt 81 niniejszego wyroku. Ze wspomnianego orzecznictwa wynika bowiem w szczególności, że chociaż stanowi ono część istotnego kontekstu, to jednak istnienie patentu chroniącego oryginalny produkt leczniczy lub jeden z jego procesów wytworzenia, którego to patentu ważność nie została ostatecznie wykazana na drodze sądowej, a zatem tym bardziej sposób, w jaki wytwórca generycznych produktów leczniczych może postrzegać siłę tego patentu, nie są same w sobie decydujące w ramach oceny ewentualnego stosunku potencjalnej konkurencji istniejącego pomiędzy tym wytwórcą a podmiotem uprawnionym z tego patentu.

111    Ponadto, o ile postrzeganie przez wytwórcę generycznych produktów leczniczych siły patentu wynikające nie z jego własnych twierdzeń, lecz z wiarygodnych dowodów z okresu wystąpienia okoliczności faktycznych stanowi jeden spośród innych istotnych czynników, takich jak działania przygotowawcze podjęte ze względu na wejście na rynek, przy ocenie zamiarów tego wytwórcy, a zatem jego ewentualnej silnej determinacji do takiego wejścia, o tyle takie postrzeganie, który ze swej natury jest subiektywne, nie ma zasadniczo znaczenia przy ocenie własnej zdolności tego wytwórcy do rzeczywistego wejścia na rynek, ani też obiektywnego istnienia niemożliwych do pokonania przeszkód w takim wejściu.

112    W odniesieniu do argumentu, w którym Servier zarzuca Sądowi, że uznał on za nieistotne zakazy tymczasowe wydane przez sąd krajowy i zabraniające wytwórcy generycznych produktów leczniczych wejścia na rynek produktu leczniczego zawierającego składnik aktywny, który przeszedł do domeny publicznej, Trybunał podkreślił już względne znaczenie takich zakazów przy ocenie istnienia stosunku potencjalnej konkurencji między takim wytwórcą a uprawnionym z patentu, jako że chodzi o środek tymczasowy, który nie przesądza w żaden sposób o zasadności powództwa o stwierdzenie naruszenia [wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 53]. Ponadto wbrew temu, co twierdzi Servier, Sąd w pkt 366, 367, 591 i 592 zaskarżonego wyroku nie odmówił uwzględnienia takich zakazów tymczasowych, lecz poprzestał zgodnie z tym orzecznictwem na uznaniu, że ich wydanie, a tym bardziej jedynie ryzyko takiego wydania, nie może samo w sobie pozwolić na wykluczenie, iż wytwórca ma status potencjalnego konkurenta.

113    Servier podnosi jednak, że elementy uzasadnienia zaskarżonego wyroku dotyczące znaczenia, jakie należy przypisać sposobowi postrzegania siły patentu przez wytwórcę generycznych produktów leczniczych, są wewnętrznie sprzeczne. Zauważył on, jak wskazano w pkt 93 niniejszego wyroku, że Sąd w istocie przyjął, iż konsekwencją uznania przez Krka ważności patentu 947 było wykluczenie tego, by porozumienia zawarte z owym wytwórcą generycznych produktów leczniczych uznać za ograniczenie konkurencji ze względu na cel, chociaż orzekł inaczej w odniesieniu do spornych ugód.

114    Wystarczy jednak stwierdzić, że w szczególności z pkt 304 ogłoszonego dziś wyroku w sprawie Komisja/Servier i in. (C‑176/19 P) wynika, iż naruszenia prawa przez Sąd mają wpływ na całe przedstawione w pkt 943–1032 zaskarżonego wyroku rozumowanie dotyczące kwalifikacji jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel ugody i umowy licencyjnej zawartych z Krka. W szczególności z pkt 294 i 295 ogłoszonego dziś wyroku w sprawie Komisja/Servier i in. (C‑176/19 P) wynika, że Sąd zweryfikował zakwalifikowanie praktyki noszącej znamiona naruszenia zarzucanej Servier i Krka jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel na podstawie błędnych kryteriów, w świetle których przypisał decydujące znaczenie uznaniu przez Krka ważności patentu 947, chociaż element ten nie jest sam w sobie rozstrzygający.

115    Ponieważ odwołanie Komisji w sprawie C‑176/19 P zostało częściowo uwzględnione, Trybunał uchylił pkt 1 sentencji zaskarżonego wyroku, w którym Sąd stwierdził nieważność art. 4 spornej decyzji, w którym Komisja stwierdziła bezprawny charakter porozumień Krka w świetle art. 101 TFUE. Zgodnie z art. 61 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Trybunał ostatecznie orzekł w szczególności w przedmiocie części pierwszej zarzutu dziewiątego skargi Servier w sprawie T‑691/14.

116    Ze względów przedstawionych w pkt 427–440 ogłoszonego dziś wyroku w sprawie Komisja/Servier i in. (C‑176/19 P) Trybunał oddalił argumentację, poprzez którą Servier kwestionowała istnienie potencjalnej konkurencji ze strony Krka. W pkt 441 tego wyroku Trybunał oddalił zarzut szczegółowy, poprzez który Servier utrzymywała, że ze względu w szczególności na decyzję EUP z dnia 27 lipca 2006 r. Krka nie ma już zdolności i silnej determinacji do wejścia na główne rynki Servier oraz nie stanowi już zatem źródła potencjalnej konkurencji. Trybunał bowiem ostatecznie orzekł, że ten zarzut szczegółowy był bezzasadny w szczególności w świetle orzecznictwa przypomnianego w pkt 81 i 109 niniejszego wyroku.

117    Z powyższych okoliczności wynika, że podniesiona przez Servier w ramach części pierwszej zarzutu drugiego niniejszego odwołania sprzeczność w uzasadnieniu opiera się na elementach uzasadnienia zaskarżonego wyroku, które Trybunał ostatecznie uchylił. Wobec braku podnoszonej sprzeczności należy oddalić zarzut szczegółowy Servier dotyczący sprzeczności w uzasadnieniu i w konsekwencji część pierwszą zarzutu drugiego.

118    Co się tyczy części drugiej zarzutu drugiego, wbrew twierdzeniom Servier fakt podjęcia działań administracyjnych w celu uzyskania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu generycznego produktu leczniczego można uwzględnić, aby wykazać, że wytwórca tego produktu leczniczego miał rzeczywiste i konkretne możliwości wejścia na rynek oryginalnego produktu leczniczego. Zgodnie bowiem z elementami, o których mowa w pkt 80 niniejszego wyroku, działania o takim charakterze są istotne do celów wykazania zarówno silnej determinacji, jak i zdolności własnej tego wytwórcy do wejścia na rynek.

119    Servier utrzymuje również, że Sąd naruszył prawo, gdy odmówił uznania w pkt 340 zaskarżonego wyroku, iż opóźnienia w procesie wchodzenia na rynek doznane przez wytwórcę generycznych produktów leczniczych mogą naruszyć jego zdolność do wejścia na ten rynek.

120    Jednakże, jak wynika w istocie z owego pkt 340 i jak zauważyła w istocie rzecznik generalna w pkt 103 opinii, odroczenie wejścia na rynek spowodowane takimi opóźnieniami nie jest samo w sobie wystarczające dla podważenia ustalenia, że wytwórca generycznych produktów leczniczych ma status potencjalnego konkurenta, w szczególności jeżeli podejmuje on działania w celu pokonania trudności, które spowodowały te opóźnienia. Znaczenie w tym względzie ma bowiem ustalenie, czy ów wytwórca generycznych produktów leczniczych w dalszym ciągu wywiera presję konkurencyjną na wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych ze względu na swą silną determinację i zdolność własną, by podołać urzeczywistnieniu takiego wejścia. Jak wynika zatem z pkt 80 niniejszego wyroku, do celów zbadania, czy te warunki są spełnione, należy dokonać oceny, czy rzeczony wytwórca generycznych produktów leczniczych podjął działania przygotowawcze wystarczające do tego, aby umożliwić mu wejście na rynek w terminie umożliwiającym mu wywieranie presji konkurencyjnej na wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych, przy czym, jak Trybunał już orzekł, bez znaczenia jest to, czy podjęte w tym celu działania te zostaną rzeczywiście zakończone w pożądanym czasie lub czy zostaną uwieńczone powodzeniem (wyrok z dnia 25 marca 2021 r., Lundbeck/Komisja, C‑591/16 P, EU:C:2021:243, pkt 84).

121    Z powyższego wynika, że Sąd nie naruszył prawa, gdy orzekł w pkt 340 zaskarżonego wyroku, iż w spornej decyzji Komisja mogła uznać, że „opóźnienia w procesie wchodzenia na rynek doznane ewentualnie przez przedsiębiorstwa działające w sektorze generycznych produktów leczniczych nie wystarczają same w sobie, aby wykluczyć ich status potencjalnego konkurenta”.

122    W świetle powyższych elementów należy oddalić część drugą zarzutu drugiego.

123    Co się tyczy części trzeciej zarzutu drugiego, wbrew twierdzeniom Servier Sąd w pkt 386 zaskarżonego nie odwrócił ciężaru dowodu. W owym pkt 386 Sąd poprzestał na uznaniu, że w braku przeciwnych dowodów dotyczących trudności technicznych, prawnych, handlowych lub finansowych Komisja może wykazać zdolność wytwórców generycznych produktów leczniczych do wejścia na rynek oraz zamiar tego wejścia, a tym samym ich rzeczywiste i konkretne możliwości wejścia na rynek, jeżeli zgromadziła łańcuch spójnych poszlak potwierdzających przynajmniej dążenia do produkcji i wprowadzenia do obrotu omawianego produktu wystarczająco szybko, aby wywrzeć presję na wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych. Otóż zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału w dziedzinie odpowiedzialności za naruszenia reguł konkurencji okoliczności faktyczne, na które powołuje się strona, mogą być tego rodzaju, że druga strona będzie musiała przedstawić wyjaśnienie lub uzasadnienie, a w przypadku ich braku będzie można uznać, że dowód został przedstawiony (wyroki: z dnia 1 lipca 2010 r., Knauf Gips/Komisja, C‑407/08 P, EU:C:2010:389, pkt 80; z dnia 25 marca 2021 r., Lundbeck/Komisja, C‑591/16 P, EU:C:2021:243, pkt 79).

124    Zgodnie z owym orzecznictwem, jeżeli Komisja zdoła wykazać istnienie potencjalnej konkurencji pomiędzy dwoma przedsiębiorstwami na podstawie łańcucha zgodnych poszlak i bez pominięcia ewentualnych dowodów przeciwnych, o których rzeczywiście dowiedziała się w prowadzonym przez siebie dochodzeniu – obciążających i odciążających – w szczególności dowodów dotyczących ewentualnych potencjalnych przeszkód w wejściu na rynek, do tych przedsiębiorstw należy wówczas obalenie twierdzeń o istnieniu takiej konkurencji poprzez dostarczenie dowodu przeciwnego, czego mogą one dokonać w ramach postępowania administracyjnego, czy też po raz pierwszy w ramach skargi wniesionej do Sądu (zob. w tym względzie wyrok z dnia 21 stycznia 2016 r., Galp Energía España i in./Komisja, C‑603/13 P, EU:C:2016:38, pkt 72). Tego rodzaju obciążenie nie stanowi ani niesłusznego odwrócenia ciężaru dowodu, ani probatio diabolica, gdyż wystarczy, by dane przedsiębiorstwa dostarczyły dowody dotyczące okoliczności, która zaistniała, mianowicie istnienia trudności technicznych, regulacyjnych, handlowych lub finansowych stanowiących ich zdaniem niemożliwe do pokonania przeszkody w wejściu jednej z nich na rynek. W razie przedstawienia takiego dowodu do Komisji należy sprawdzenie, czy podważa on jej analizę dotyczącą istnienia potencjalnej konkurencji.

125    Jeżeli natomiast do Komisji należałoby ustalenie w sposób negatywny braku takich trudności, a zatem braku jakichkolwiek niemożliwych do pokonania barier w wejściu jednego z danych przedsiębiorstw na rynek, taki ciężar dowodu stanowiłby probatio diabolica w odniesieniu do tej instytucji. Ponadto Sąd słusznie wskazał w pkt 386 zaskarżonego wyroku, że dowodami dotyczącymi istnienia potencjalnej konkurencji są zazwyczaj dane wewnętrzne odnośnych przedsiębiorstw, które te ostatnie są w stanie lepiej zgromadzić.

126    Podobnie nie można uznać, że opisany w pkt 124 niniejszego wyroku ciężar dowodu stanowi naruszenie zasady dobrej administracji ze względu na to, że sprowadzałby się on do wymagania od wytwórcy oryginalnych produktów leczniczych, by przedstawił on w swej obronie dowody, które nie są w jego posiadaniu, lecz są w posiadaniu wytwórców generycznych produktów leczniczych. W tym zarzucie szczegółowym nie uwzględniono bowiem prawa dostępu do akt w sprawach z zakresu konkurencji, którego przedmiotem jest pozwolenie adresatom pisma w sprawie przedstawienia zarzutów na zapoznanie się już w postępowaniu administracyjnym z dowodami znajdującymi się w aktach Komisji, by mogli się bronić. Wspomniane prawo dostępu do akt sprawy oznacza, że Komisja zapewnia odnośnemu przedsiębiorstwu możliwość zbadania wszystkich dokumentów znajdujących się w aktach dochodzenia, które mogą mieć znaczenie dla jego obrony. Dokumenty te obejmują zarówno dokumenty obciążające, jak i odciążające, z zastrzeżeniem tajemnicy handlowej innych przedsiębiorstw, dokumentów wewnętrznych Komisji oraz innych poufnych informacji (wyrok z dnia 14 maja 2020 r., NKT Verwaltungs i NKT/Komisja, C‑607/18 P, EU:C:2020:385, pkt 261, 262 i przytoczone tam orzecznictwo). Tym samym wszystkie elementy znane Komisji na etapie postępowania administracyjnego, w tym elementy przedstawione przez wytwórców generycznych produktów leczniczych, które są potencjalnie odciążające, powinny znajdować się w aktach, do których wytwórca oryginalnych produktów leczniczych ma co do istoty dostęp, skutkiem czego wytwórca ten może wskazać ewentualne niemożliwe do pokonania przeszkody po stronie owych wytwórców generycznych produktów leczniczych, jeżeli istnieją, i powołać się na nie w postępowaniu administracyjnym lub przed Sądem.

127    Wobec tego część trzecią zarzutu drugiego, a tym samym zarzut drugi w całości, należy oddalić.

c)      W przedmiocie kryteriów dotyczących kwalifikacji jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel (zarzut pierwszy)

1)      Argumentacja stron

128    W zarzucie pierwszym Servier kwestionuje kryteria, na podstawie których Sąd uznał, że sporne ugody stanowią ograniczenia konkurencji ze względu na cel. Zarzut ten dzieli się na trzy części.

129    W części pierwszej zarzutu pierwszego Servier utrzymuje, że zgodnie z opinią rzecznika generalnego N. Wahla w sprawie CB/Komisja (C‑67/13 P, EU:C:2014:1958, pkt 56) pojęcie ograniczenia konkurencji ze względu na cel, które winno podlegać ścisłej wykładni, jest zastrzeżone dla zachowań, których szkodliwy charakter w świetle nabytego doświadczenia i nauk ekonomicznych jest bezsporny i łatwo sprawdzalny.

130    Tymczasem zdaniem Servier w dniu wydania spornej decyzji owego doświadczenia zabrakło. W braku wcześniejszych decyzji wydanych przez tę instytucję lub sądy Unii w niniejszej sprawie mamy do czynienia z dotychczas niespotykaną sytuacją. Servier utrzymuje w tym względzie, że wyrok z dnia 20 listopada 2008 r., Beef Industry Development Society i Barry Brothers (C‑209/07, EU:C:2008:643), nie ma znaczenia dla niniejszej sprawy, ponieważ nie dotyczy on ugody w sporach dotyczących patentów farmaceutycznych. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, który doprowadził do wydania wyroku z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in. (C‑307/18, EU:C:2020:52), wskazuje, że zakwalifikowanie tego rodzaju ugody jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel jest niepewne i stanowi przedmiot sporu. Niniejsza sprawa jest również odmienna od sprawy, w której wydano wyrok z dnia 25 marca 2021 r., Lundbeck/Komisja (C‑591/16 P, EU:C:2021:243), późniejszej niż okoliczności, które miały miejsce w niniejszej sprawie, w której celem rozpatrywanych porozumień nie było w rzeczywistości rozstrzygnięcie sporu.

131    Ponadto Servier podważa łatwo wykrywalny charakter zarzucanych mu naruszeń art. 101 ust. 1 TFUE. Komisja i Sąd przyznają oraz w orzecznictwie sądów Stanów Zjednoczonych Ameryki i w doktrynie sprzed dnia wydania spornej decyzji przyjęto, że ugoda w sporach dotyczących patentów farmaceutycznych nie jest sama w sobie antykonkurencyjna. Komisja potrzebowała zresztą kilkuset stron, aby zaprezentować swe rozumowanie.

132    W części drugiej zarzutu pierwszego Servier, popierana przez EFPIA, zarzuca Sądowi, że nie wyciągnął żadnych konsekwencji z reguły wskazanej w pkt 304 zaskarżonego wyroku i w pkt 56 opinii rzecznika generalnego N. Wahla w sprawie CB/Komisja (C‑67/13 P, EU:C:2014:1958), zgodnie z którą nie są objęte zakresem pojęcia ograniczenia konkurencji ze względu na cel porozumienia, których skutki są ambiwalentne dla rynku, lub niezbędne dla realizacji celu głównego, który sam nie ogranicza konkurencji.

133    W tym względzie ugody, które zakończyły spór dotyczący patentu, przy czym nie wykroczyły poza zakres tego patentu, są uzasadnione i zgodne z interesem publicznym. W rozpatrywanym przypadku Servier zwraca uwagę, że chociaż trzech z dziesięciu wnoszących sprzeciw w odniesieniu do patentu 947 wycofało się z postępowania przed EUP po zawarciu ugody z Servier, to taka okoliczność pozostała bezskuteczna, gdyż postępowanie to było kontynuowane. Ponadto wśród spornych ugód skutkiem prokonkurencyjnym ugód Teva i Lupin mogłoby być przyspieszenie daty wejścia na rynek generycznych produktów leczniczych nienaruszających praw patentowych.

134    W części trzeciej zarzutu pierwszego Servier utrzymuje, że Sąd nie uwzględnił kontekstu gospodarczego i prawnego spornych ugód. Sąd poprzestał w pkt 272 zaskarżonego wyroku na uznaniu, że taka kwalifikacja następuje, gdy ugoda, po pierwsze, obejmuje płatność lub korzyść stanowiącą zachętę dla wytwórcy generycznych produktów leczniczych oraz klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów i niewprowadzaniu do obrotu, a po drugie, jest zawierana między przedsiębiorstwami znajdującymi się w stosunku potencjalnej konkurencji, przy czym owa sytuacja została określona w sposób szeroki.

135    Servier zauważa na wstępie, że nie każda ugoda ograniczająca swobodę gospodarczą konkurenta nieuchronnie ogranicza konkurencję. Taka kwalifikacja jest wykluczona, gdy owo ograniczenie jest akcesoryjne wobec ugody zgodnej z prawem, w szczególności w odniesieniu do klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów przewidzianych w ugodzie w sporach patentowych. Servier powołuje się w tym zakresie na pkt 209 wytycznych z 2004 r. w sprawie porozumień o transferze technologii.

136    Servier utrzymuje w pierwszej kolejności, że Sąd naruszył prawo, gdy uznał w pkt 269–271 zaskarżonego wyroku, iż istnienie tak zwanej płatności „odwróconej”, czyli płatności dokonywanej przez wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych na rzecz wytwórcy generycznych produktów leczniczych mającej stanowić zachętę dla drugiego z nich do zawarcia ugody, pozwala na zakwalifikowanie takiej ugody jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel. Tymczasem ze względu na nadmiernie ogólny charakter tej oceny Sąd pominął szczególne cechy oraz rzeczywiste i konkretne skutki spornych ugód.

137    W niniejszym przypadku istotne elementy kontekstu świadczą, że wejście wytwórców generycznych produktów leczniczych na rynek peryndoprylu zostało opóźnione nie w związku ze spornymi ugodami, ale ze względu na patent 947. Wszyscy wytwórcy generycznych produktów leczniczych, którzy wnieśli sprzeciw wobec tego patentu, byli zmuszeni do oczekiwania na wygaśnięcie rzeczonego patentu w celu wejścia na rynek.

138    Servier zaznacza w tym względzie, że Sąd orzekł, iż porozumienia Krka nie stanowią naruszenia art. 101 ust. 1 TFUE, po uwzględnieniu skutków tych ugód i uznania przez to przedsiębiorstwo ważności patentu 947. Potwierdził on tym samym, że klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu nie są z natury szkodliwe dla konkurencji.

139    W drugiej kolejności Servier utrzymuje, że wbrew temu, co wynika z pkt 267 zaskarżonego wyroku, płatność odwrócona nie jest sama w sobie antykonkurencyjna, lecz można wytłumaczyć ją siłą danego patentu. Silny patent skłania bowiem wytwórców generycznych produktów leczniczych do zawarcia ugody. Zgodnie z orzecznictwem wynikającym z wyroku z dnia 25 lutego 1986 r., Windsurfing International/Komisja (193/83, EU:C:1986:75, pkt 26), Sąd powinien był uwzględnić taki element obiektywny. W niniejszym przypadku siła patentu 947 została uznana w decyzji EUP z dnia 27 lipca 2006 r. i przez High Court of Justice (England & Wales), Chancery Division (patents court) [wysoki trybunał (Anglia i Walia), wydział kanclerski (izba patentowa)], który wydał zakazy tymczasowe przeciwko Apotex i Krka, co zresztą Sąd uwzględnił w pkt 971 zaskarżonego wyroku, gdy orzekł, że stanowiły one „jed[en] z czynników, które doprowadziły” do zawarcia porozumień Krka.

140    Stwierdzając w pkt 280 zaskarżonego wyroku, że można domniemywać, iż ugoda ma antykonkurencyjny cel, jeżeli owa płatność przewyższa koszty nieodłącznie związane z ugodą w sporach patentowych, przy czym Komisja nie ma obowiązku wykazania, że odpowiadają one co najmniej zyskom spodziewanym przez wytwórcę generycznych produktów leczniczych, Sąd oparł się na szerokim ujęciu pojęcia ograniczenia konkurencji ze względu na cel. Tymczasem owo szerokie ujęcie nie tylko odbiega od zasad uznanych w orzecznictwie, lecz sprowadza się ono ponadto do zwolnienia Komisji z ciężaru dowodu naruszenia, którego istnienie podnosi.

141    Komisja, popierana przez Zjednoczone Królestwo, kwestionuje tę argumentację.

2)      Ocena Trybunału

142    Co się tyczy kryteriów pozwalających zakwalifikować ugodę w sporach patentowych jako ograniczenie konkurencji ze względu na cel, Servier utrzymuje w istocie w trzech częściach podniesionych na poparcie zarzutu pierwszego, które należy zbadać łącznie, że ta kwalifikacja jest zastrzeżona dla porozumień, których szkodliwy charakter jest bezsporny i łatwo sprawdzalny. Kwalifikacja ta nie ma zastosowania do porozumień, których skutki są ambiwalentne dla rynku lub niezbędne dla realizacji celu głównego, który sam nie ogranicza konkurencji. Z powodu niezastosowania tych kryteriów Sąd naruszył zatem prawo.

143    Należy zaznaczyć na wstępie, że ze względu na kryteria przypomniane w pkt 69–77 niniejszego wyroku, na podstawie których porozumienie między przedsiębiorstwami można zakwalifikować jako ograniczenie konkurencji ze względu na cel w świetle art. 101 ust. 1 TFUE, argumentację tę należy oddalić.

144    Servier nie ma podstaw, by twierdzić, że kwalifikację tę należy odrzucić ze względu w szczególności na brak dotyczącej takich porozumień wcześniejszej praktyki decyzyjnej Komisji. Nie istnieje bowiem żaden wymóg, aby do uznania danego porozumienia za ograniczenie konkurencji ze względu na cel konieczne było, by ten sam rodzaj porozumień został już ukarany przez Komisję, i to nawet jeśli występuje ono w szczególnym kontekście, takim jak kontekst praw własności intelektualnej. Istotne są jedynie szczególne cechy tych porozumień, na podstawie których należy wyciągnąć wniosek o ewentualnej szczególnej szkodliwości dla konkurencji, w razie potrzeby po przeprowadzeniu szczegółowej analizy tych porozumień, ich celów oraz kontekstu gospodarczego i prawnego, w który się one wpisują [wyroki z dnia 25 marca 2021 r.: Sun Pharmaceutical Industries i Ranbaxy (UK)/Komisja, C‑586/16 P, EU:C:2021:241, pkt 85–87; a także Lundbeck/Komisja, C‑591/16 P, EU:C:2021:243, pkt 130, 131].

145    Podobnie Servier nie może zarzucać Sądowi, że nie wziął on pod uwagę pozytywnych lub przynajmniej ambiwalentnych dla konkurencji skutków, do których mogły prowadzić zdaniem tej spółki sporne ugody, ponieważ, zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 76 i 77 niniejszego wyroku, badanie skutków tych ugód nie jest konieczne ani nawet istotne w celu ustalenia, czy można je zakwalifikować jako ograniczenie konkurencji ze względu na cel.

146    Ponadto należy stwierdzić, że w niniejszej sprawie Sąd wskazał w pkt 219–222 zaskarżonego wyroku uregulowania i zasady, które odpowiadają w istocie uregulowaniom i zasadom opisanym w pkt 69–77 niniejszego wyroku. W konsekwencji te punkty zaskarżonego wyroku nie są obarczone naruszeniami prawa.

147    Co się tyczy argumentacji zaczerpniętej z orzecznictwa Trybunału dotyczącej ograniczeń akcesoryjnych wobec ugód zgodnych z prawem, należy zauważyć, że Sąd uznał w pkt 282–291 zaskarżonego wyroku, iż Komisja słusznie mogła nie badać, czy należy zastosować to orzecznictwo.

148    W tym względzie należy zaznaczyć, że jeśli określona operacja lub działalność nie jest objęta zasadą zakazu przewidzianą w art. 101 ust. 1 TFUE z powodu jej neutralności, w tym sensie, że nie powoduje żadnego ograniczenia konkurencji, ograniczenie akcesoryjne w stosunku do autonomii handlowej jednego lub większej liczby uczestników tej operacji lub działalności także nie jest objęte tą zasadą zakazu, jeżeli to ograniczenie jest obiektywnie konieczne do realizacji wspomnianej operacji lub działalności oraz proporcjonalne do celów jednej lub drugiej (zob. podobnie wyrok z dnia 11 września 2014 r., MasterCard i in./Komisja, C‑382/12 P, EU:C:2014:2201, pkt 89 i przytoczone tam orzecznictwo).

149    Jeżeli bowiem nie można oddzielić takiego ograniczenia akcesoryjnego od operacji lub od działalności głównej bez zagrożenia jej istnieniu i celom, należy zbadać zgodność tego ograniczenia z art. 101 TFUE wraz ze zgodnością operacji lub działalności głównej, w stosunku do której jest ono akcesoryjne, nawet jeśli ograniczenie takie, rozpatrywane osobno, może się wydawać na pierwszy rzut oka objęte zakazem przewidzianym w art. 101 ust. 1 TFUE (wyrok z dnia 23 stycznia 2018 r., F. Hoffmann-La Roche i in., C‑179/16, EU:C:2018:25, pkt 70).

150    W przypadku gdy chodzi o ustalenie, czy ograniczenie może uniknąć objęcia zakazem przewidzianym w art. 101 ust. 1 TFUE z tego względu, że jest ono akcesoryjne w stosunku do operacji głównej pozbawionej takiego antykonkurencyjnego charakteru, należy zbadać, czy realizacja tej operacji byłaby niemożliwa w braku danego ograniczenia. Faktu, iż wspomniana operacja staje się po prostu trudniejsza do zrealizowania – czy wręcz mniej korzystna – w braku danego ograniczenia, nie można traktować jako przyznający temu ograniczeniu charakter obiektywnie konieczny, który jest wymagany do tego, by można było je uznać za „akcesoryjne”. Taka wykładnia prowadziłaby bowiem do rozszerzenia tego pojęcia na ograniczenia, które nie są ściśle niezbędne do realizacji operacji głównej. Taki wynik naruszałby skuteczność zakazu przewidzianego w art. 101 ust. 1 TFUE (wyrok z dnia 23 stycznia 2018 r., F. Hoffmann-La Roche i in., C‑179/16, EU:C:2018:25, pkt 71).

151    W niniejszym przypadku Sąd uznał w pkt 291 zaskarżonego wyroku, że ograniczenia konkurencji wynikające z przewidzianych w spornych ugodach klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu nie były oparte na uznaniu ważności patentów Servier, lecz na transferze wartości majątkowych przez tę spółkę na rzecz danego wytwórcy generycznych produktów leczniczych, stanowiącym zachętę dla tego wytwórcy do zaprzestania wywierania presji konkurencyjnej na Servier. Tym samym uznał on, że przypomniane w pkt 148 niniejszego wyroku orzecznictwo nie znajduje zastosowania ze względu na to, że sporne ugody stanowią ograniczenia konkurencji ze względu na cel, których nie można zakwalifikować jako „transakcj[i] niemając[ych] charakteru antykonkurencyjnego” z powodu ich podnoszonej neutralności w zakresie konkurencji. Ponadto zauważył on, że klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu mogą być niezbędnym dodatkiem jedynie do ugody opartej na uznaniu ważności rozpatrywanego patentu przez strony tej ugody, co nie miało miejsca w niniejszym przypadku. W tych okolicznościach Sąd słusznie orzekł w pkt 291 zaskarżonego wyroku, że Komisja mogła zgodnie z prawem pominąć badanie stosowania tego orzecznictwa dotyczącego ograniczeń akcesoryjnych.

152    W pkt 296–307 zaskarżonego wyroku Sąd zbadał zarzuty szczegółowe, poprzez które Servier utrzymuje, że ponieważ skutki spornych ugód dla konkurencji są z natury ambiwalentne, ugód tych nie można zakwalifikować jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel.

153    W tym kontekście w pkt 304 zaskarżonego wyroku Sąd uznał, że przy ocenie ograniczającego charakteru celu porozumienia, a w szczególności w ramach uwzględnienia jego kontekstu gospodarczego i prawnego, Komisja i sąd nie mogą całkowicie pominąć potencjalnych skutków tego porozumienia, skutkiem czego porozumień, które w świetle kontekstu, w jaki się wpisują, mają ambiwalentne potencjalne skutki dla rynku, nie można uznać za ograniczające konkurencję ze względu na cel.

154    Jednakże powyższy element uzasadnienia jest sprzeczny z orzecznictwem przypomnianym w pkt 73, 76 i 77 niniejszego wyroku, zgodnie z którym, co się tyczy praktyk uznawanych za ograniczenia konkurencji ze względu na cel, nie ma potrzeby badania ani tym bardziej wykazywania ich skutków dla konkurencji, niezależnie od tego, czy są one rzeczywiste, czy potencjalne, lub też negatywne, czy pozytywne.

155    Opierając się na tym naruszeniu prawa, Sąd postanowił w pkt 305 i 306 zaskarżonego wyroku orzec w przedmiocie zarzutów szczegółowych Servier dotyczących ambiwalentnych skutków spornych ugód w ramach badania konkretnych zarzutów dotyczących każdej z tych ugód. Należy zauważyć jednak bez uszczerbku dla badania twierdzeń Servier dotyczących każdej ze wspomnianych ugód, przywołanych w ramach zarzutów odwołania od trzeciego do piątego, iż wspomniane naruszenie prawa nie ma w istocie żadnych konsekwencji dla zgodności z prawem zaskarżonego wyroku, gdyż w każdym razie Sąd pominął z innych przyczyn wszystkie podniesione przez Servier w pierwszej instancji argumenty dotyczące przywołanych prokonkurencyjnych lub ambiwalentnych skutków spornych ugód.

156    Servier utrzymuje w istocie w tym względzie, że Sąd odmówił uwzględnienia okoliczności, iż celem spornych ugód nie było naruszenie konkurencji, lecz zakończenie sporów między tą spółką a wytwórcami generycznych produktów leczniczych, ponieważ ci ostatni uznali siłę patentu 947. Celem ugody Lupin było ponadto wcześniejsze wejście Lupin na rynek, a głównym celem ugody Teva było zaopatrywanie się przez Teva w peryndopryl. Servier zaznacza w tym kontekście, że Sąd jednak wziął pod uwagę uznanie przez Krka ważności tego patentu i uznał on, iż porozumienia zawarte z tym przedsiębiorstwem nie stanowiły naruszenia art. 101 TFUE.

157    Jednakże wystarczy przypomnieć, że o ile obiektywne cele w zakresie konkurencji, do których osiągnięcia zmierzają te ugody, są niewątpliwie istotne przy ocenie ich potencjalnego antykonkurencyjnego celu, o tyle okoliczność, że zaangażowane przedsiębiorstwa działały bez zamiaru zapobieżenia, ograniczenia lub zakłócenia konkurencji, a także okoliczność, że realizowały one pewne uzasadnione cele, nie są decydujące dla zastosowania art. 101 ust. 1 TFUE (wyrok z dnia 21 grudnia 2023 r., European Superleague Company, C‑333/21, EU:C:2023:1011, pkt 167 i przytoczone tam orzecznictwo). Dlatego to, że strategia handlowa polegająca w przypadku przedsiębiorstw działających na tym samym poziomie łańcucha produkcji na negocjowaniu pomiędzy sobą takich ugód w celu zakończenia sporu dotyczącego ważności patentu jest racjonalna pod względem gospodarczym z perspektywy owych przedsiębiorstw, w niczym nie wykazuje, by realizacja tej strategii była uzasadniona z punktu widzenia prawa konkurencji.

158    Ponadto z powodów wskazanych w pkt 114–117 niniejszego wyroku należy oddalić zarzut szczegółowy Servier sprowadzający się do powołania się na sprzeczność między oceną dokonaną przez Sąd odnośnie do spornych ugód a oceną dokonaną odnośnie do porozumień Krka. W pkt 442–474 ogłoszonego dziś wyroku w sprawie Komisja/Servier i in. (C‑176/19 P) Trybunał, częściowo uwzględniwszy odwołanie Komisji, oddalił argumentację Servier mającą na celu zakwestionowanie zakwalifikowania ugody i umowy licencyjnej zawartych z Krka jako ograniczeń konkurencji ze względu na cel. Wobec braku podnoszonej sprzeczności należy oddalić ów zarzut szczegółowy.

159    Co się tyczy znaczenia, jakie należy przypisać płatnościom odwróconym przy kwalifikacji ugód w sporach patentowych jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel, w pkt 256–273 zaskarżonego wyroku Sąd wskazał w istocie, że obecność w tego rodzaju ugodach klauzul ograniczających konkurencję takich jak klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu, gdy występuje ona jednocześnie z płatnością odwróconą, może prowadzić do takiej kwalifikacji, jeżeli świadczeniem wzajemnym za tę płatność jest wyłącznie zobowiązanie się przez wytwórcę generycznych produktów leczniczych do rezygnacji z konkurowania z wytwórcą oryginalnych produktów leczniczych uprawnionym z odnośnego patentu lub odnośnych patentów.

160    W pkt 277–280 tego wyroku Sąd uznał w istocie, że w celu ustalenia, czy powyższy warunek jest spełniony, należy zbadać, czy owa płatność odwrócona ma na celu zrekompensowanie kosztów nieodłącznie związanych z polubownym rozstrzygnięciem sporu poniesionych przez wytwórcę generycznych produktów leczniczych. Sąd sprecyzował, że koszty te obejmują w szczególności koszty poniesione w ramach sporów, które są przedmiotem ugody, pod warunkiem, że owe koszty są wykazane przez strony tej ugody i nie są nieproporcjonalne do kwoty kosztów obiektywnie niezbędnych w postępowaniu sądowym. Natomiast zgodnie z zaskarżonym wyrokiem koszty nie obejmują ani wartości zapasów produktów leczniczych naruszających prawa patentowe, ani kosztów badawczo-rozwojowych poniesionych przy opracowywaniu tych produktów leczniczych. Koszty te nie obejmują również w istocie kwot należnych tytułem odszkodowania, w szczególności w związku z rozwiązaniem umów zawartych przez wytwórcę generycznych produktów leczniczych z osobami trzecimi.

161    W swej argumentacji, zwięźle przedstawionej w pkt 139 i 140 niniejszego wyroku, Servier kwestionuje powyższe rozumowanie i utrzymuje, że sprowadza się ono do uznania za stanowiące płatność odwróconą każdej płatności przewyższającej kwotę kosztów nieodłącznie związanych z polubownym rozstrzygnięciem sporu, nawet gdyby owa kwota była niższa niż kwota zysków, której uzyskania wytwórca generycznych produktów leczniczych mógł się spodziewać w związku ze swym wejściem na rynek.

162    Ponadto Servier utrzymuje, że Sąd naruszył prawo, gdy orzekł w pkt 280 zaskarżonego wyroku, iż odszkodowań, które wytwórca generycznych produktów leczniczych może być zobowiązany wypłacić osobom trzecim za szkodę jakoby poniesioną przez tych ostatnich w następstwie podjętej przez tego wytwórcę decyzji o rezygnacji z wprowadzenia do obrotu generycznego produktu leczniczego będącego przedmiotem owego sporu, nie zalicza się w istocie do kosztów nieodłącznie związanych z rozstrzyganiem sporów patentowych.

163    W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem wytwórca generycznych produktów leczniczych może po oszacowaniu szans na wygranie postępowania sądowego między nim a odnośnym wytwórcą oryginalnych produktów leczniczych postanowić zrezygnować z wejścia na dany rynek i w związku z tym zawrzeć z wytwórcą oryginalnych produktów leczniczych ugodę w sporze. Takiej ugody nie można uznać we wszystkich przypadkach za ograniczenie ze względu na cel w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE. Fakt, że takiej ugodzie towarzyszy transfer wartości majątkowych dokonany przez wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych na rzecz wytwórcy generycznych produktów leczniczych, nie stanowi wystarczającej podstawy do zakwalifikowania jej jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel, jako że te transfery wartości majątkowych mogą się okazać uzasadnione. Może tak być w przypadku, gdy wytwórca generycznych produktów leczniczych otrzymuje od wytwórcy oryginalnych produktów leczniczych kwoty rzeczywiście odpowiadające rekompensacie za koszty lub niedogodności związane ze sporem między nimi lub kwoty odpowiadające wynagrodzeniu za faktyczne dostarczenie towarów lub świadczenie usług wytwórcy oryginalnych produktów leczniczych [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 84–86].

164    W rezultacie, ponieważ ugodzie w sporze dotyczącym ważności patentu między wytwórcą generycznych produktów leczniczych a wytwórcą oryginalnych produktów leczniczych uprawnionym z tego patentu towarzyszy transfer wartości majątkowych dokonany przez wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych na rzecz wytwórcy generycznych produktów leczniczych, należy sprawdzić w pierwszej kolejności, czy dodatni bilans tych transferów może być usprawiedliwiony w całości, jak wskazano w poprzednim punkcie, koniecznością zrekompensowania kosztów lub niedogodności związanych z tym sporem, takich jak koszty i wynagrodzenia za porady prawne poniesione przez tego ostatniego wytwórcę, lub koniecznością wynagrodzenia za faktyczne i bezsporne dostarczenie przez niego towarów lub świadczenie usług wytwórcy oryginalnych produktów leczniczych [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 92]. Polubowne rozstrzygnięcie takiego sporu oznacza bowiem, że wytwórca generycznych produktów leczniczych uznaje ważność rozpatrywanego patentu, gdyż rezygnuje z jej kwestionowania. Z powyższego wynika, że w kontekście tak zwanej płatności „odwróconej” dokonanej przez wytwórcę oryginalnych generycznych produktów leczniczych na rzecz wytwórcy generycznych produktów leczniczych jedynie poniesienie tych kosztów lub wynagrodzenie za takie dostarczone towary lub świadczone usługi można uznać za spójne z takim uznaniem, a zatem mogące być uzasadnione w odniesieniu do konkurencji.

165    W drugiej kolejności, jeżeli ten dodatni bilans netto transferów nie jest uzasadniony w całości taką koniecznością, należy sprawdzić, czy w braku takiego uzasadnienia owe transfery można uzasadnić jedynie interesem handlowym tych wytwórców produktów leczniczych w tym, by nie konkurować między sobą w oparciu o jakość. Do celów tej analizy należy ustalić, czy wspomniany bilans, w tym ewentualnych uzasadnionych kosztów, jest wystarczająco duży, by faktycznie zachęcić wytwórcę generycznych produktów leczniczych do zrezygnowania z wejścia na odnośny rynek, przy czym ten dodatni bilans netto nie musi wcale przekraczać zysków, które osiągnąłby on, gdyby wygrał w postępowaniu dotyczącym patentu [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 87–94].

166    Z powyższego wynika, że Sąd nie dopuścił się żadnego naruszenia prawa, gdy uznał w istocie w pkt 277–280 zaskarżonego wyroku, iż poniesienie przez Servier kosztów postępowania poniesionych przez wytwórcę generycznych produktów leczniczych w ramach sporu między nimi, który został rozstrzygnięty polubownie, było uzasadnione „nieodłącznym związkiem” tych kosztów z owym rozstrzygnięciem, pod warunkiem, że nie są one nadmierne, a zatem nieproporcjonalne, lecz iż innych kosztów „zbyt oddalon[ych] od [za bardzo wykraczających poza zakres]” tego sporu i jego rozstrzygnięcia nie można było uznać za nieodłącznie z nimi związane. Owo stanowisko uwzględniające okoliczności, w których można uzasadnić tak zwaną płatność „odwróconą” kosztów w celu stwierdzenia braku transferu wartości majątkowych stanowiącego zachętę, odpowiada bowiem w istocie stanowisku wynikającemu z orzecznictwa przypomnianego w pkt 163 i 164 niniejszego wyroku.

167    Co się tyczy konkretnie poniesienia przez wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych kosztów związanych z wypłatą odszkodowań, które wytwórca generycznych produktów leczniczych może ewentualnie być zobowiązany wypłacić osobom trzecim, należy zauważyć, podobnie jak rzecznik generalna w pkt 159 opinii w jej części dotyczącej sytuacji Niche, że bezpośrednią przyczyną płatności tego rodzaju nie jest wola wytwórców produktów leczniczych, aby rozstrzygnąć polubownie spory między nimi w przedmiocie patentów, lecz rezygnacja wytwórcy generycznych produktów leczniczych z wejścia na rynek danego produktu leczniczego. Wynika stąd, że Sąd nie dopuścił się żadnego naruszenia prawa w pkt 280 zaskarżonego wyroku, gdy orzekł w istocie, iż zwrotu kosztów związanych z wypłatą takich odszkodowań nie można uważać za nieodłącznie związany z ugodą taką jak sporne ugody.

168    W świetle powyższych elementów i wbrew temu, co twierdzi Servier, Sąd nie odwrócił również ciężaru dowodu. Niezależnie od sformułowań użytych w owym pkt 280 Sąd ograniczył się w istocie do uznania, że koszty ewentualnie należne osobom trzecim od wytwórcy generycznych produktów leczniczych tytułem odszkodowania z powodu decyzji tego ostatniego o rezygnacji z wejścia na odnośny rynek należy, jeżeli zostały poniesione przez wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych, zaliczyć do dokonanych na rzecz wytwórcy generycznych produktów leczniczych transferów wartości majątkowych, których dodatni bilans należy przeanalizować. Wskazując w rzeczonym pkt 280, że „[w] takiej sytuacji jeżeli strony ugody chcą, by koszty te nie zostały zakwalifikowane jako zachęta i przesłanka istnienia ograniczenia konkurencji ze względu na cel, muszą wykazać, że owe koszty są nierozłącznie związane ze sporem lub jego rozstrzygnięciem, a następnie uzasadnić ich wysokość”, Sąd prawidłowo zastosował zasady dotyczące rozłożenia ciężaru dowodu przypomniane w pkt 123 niniejszego wyroku.

169    W świetle powyższych rozważań i biorąc w szczególności pod uwagę okoliczność, że – z zastrzeżeniem względów wskazanych w pkt 155 niniejszego wyroku w ramach badania zarzutów od trzeciego do piątego – naruszenie prawa, którym jest obarczony pkt 304 zaskarżonego wyroku, nie ma wpływu na zgodność z prawem zaskarżonego wyroku, zarzut pierwszy należy oddalić.

C.      W przedmiocie zarzutów trzeciego i szóstego, dotyczących ugód Niche i Matrix

1.      W przedmiocie zarzutu trzeciego

170    W ramach zarzutu trzeciego Servier kwestionuje ocenę dokonaną przez Sąd w zakresie stosowania art. 101 ust. 1 TFUE do ugód Niche i Matrix. Zarzut ten składa się z dwóch części.

a)      W przedmiocie zarzutu pierwszego, dotyczącego potencjalnej konkurencji

1)      Argumentacja stron

171    W części pierwszej zarzutu trzeciego Servier utrzymuje, że poprzez uznanie, że Niche i Matrix były jej potencjalnymi konkurentami, Sąd dopuścił się szeregu naruszeń prawa.

172    W pierwszym zarzucie szczegółowym Servier utrzymuje, że Sąd dokonał błędnej oceny przeszkód w wejściu na rynek peryndoprylu związanych z siłą patentów Servier.

173    Przede wszystkim, powtarzając w istocie argumenty przywołane w ramach zarzutu drugiego, Servier zarzuca Sądowi, że nie uwzględnił on w pkt 444 zaskarżonego wyroku znaczenia sposobu, w jaki Niche i Matrix mogły postrzegać te przeszkody patentowe przy analizie ich zdolności wejścia na rynek, gdy orzekł, iż jedynie stwierdzenie działań stanowiących naruszenie w orzeczeniu sądowym mogło stanowić niemożliwą do pokonania przeszkodę w ich wejściu na rynek.

174    Następnie Sąd nie uwzględnił ani okoliczności, że klienci Niche, a w szczególności Sandoz, wypowiedzieli swe ugody z tym przedsiębiorstwem ze względu na ryzyko naruszenia, ani podejmowanych przez Matrix prób zmierzających do opracowania nienaruszającej patentu postaci swej generycznej odmiany peryndoprylu. Tymczasem zdaniem Servier elementy te stanowią obiektywne wskazówki istnienia przeszkód patentowych w wejściu tych przedsiębiorstw na rynek.

175    Wreszcie, Sąd nie sprawdził, czy Niche i Matrix miały rzeczywiste i konkretne możliwości wejścia na rynek w krótkim terminie. Otóż zdaniem Servier Niche nie mogła szybko przezwyciężyć przeszkód patentowych.

176    Tytułem uzupełnienia Servier utrzymuje, że w pkt 446 i 447 zaskarżonego wyroku Sąd przeinaczył okoliczności faktyczne, gdy przyjął, że Niche poprzez swe działania wobec Servier zamierzała „utorować drogę” i wejść na rynek peryndoprylu pomimo przeszkód patentowych. W rzeczywistości Niche, która wiedziała, że jej peryndopryl narusza patent, pragnęła uniknąć sporu z Servier.

177    W drugim zarzucie szczegółowym Servier utrzymuje, że Sąd naruszył prawo, gdy orzekł, że działania podjęte przez Niche i Matrix wystarczały do wykazania, że przedsiębiorstwa te mogły wejść w krótkim terminie na rynek peryndoprylu.

178    Po pierwsze, Sąd pomylił zdolność wejścia na rynek i zamiar wejścia na ten rynek. Zdolność wejścia na rynek zależała od istnienia przeszkód wynikających z patentów. Natomiast działania takie jak mające na celu uzyskanie na pozwolenia na dopuszczenie produktu do obrotu nie wystarczają same w sobie do wykazania takiej zdolności, jak wynika z pkt 458 i 476 zaskarżonego wyroku. Servier odsyła w tym względzie do swej argumentacji przedstawionej w ramach części drugiej zarzutu drugiego, streszczonej w pkt 94 niniejszego wyroku.

179    Po drugie, Servier twierdzi, że w celu wykazania, iż Niche i Matrix mogły wejść na rynek peryndoprylu, zadaniem Komisji było dokonanie analizy trudności technicznych, regulacyjnych, patentowych i finansowych, jakie napotkały te przedsiębiorstwa. Tymczasem elementy przedstawione przez Sąd w pkt 461, 462 i 480 zaskarżonego wyroku potwierdzają, że Komisja jedynie zbadała działania podjęte przez wspomniane przedsiębiorstwa. Sąd uchybił ciążącemu na nim obowiązkowi kontroli sądowej i naruszył prawo, gdy nie skrytykował braku analizy rzeczywistych i konkretnych szans przezwyciężenia przez Niche i Matrix trudności technicznych i regulacyjnych.

180    W trzecim zarzucie szczegółowym Servier utrzymuje, że poprzez zobowiązanie tej spółki w pkt 463, 480, 483–486, 489 i 498 zaskarżonego wyroku do wykazania, iż wejście Niche i Matrix na rynek peryndoprylu napotkało niemożliwe do pokonania przeszkody, Sąd odwrócił ciężar dowodu spoczywający na Komisji na podstawie art. 2 rozporządzenia nr 1/2003. Servier powołuje się w tym względzie na argumentację przywołaną w ramach części trzeciej zarzutu drugiego.

181    W czwartym zarzucie szczegółowym Servier twierdzi, że Sąd nie zbadał, czy przeszkody napotkane przez Niche i Matrix przy wchodzeniu na rynek peryndoprylu, ujmowane całościowo, uniemożliwiają uznanie, że te przedsiębiorstwa są potencjalnymi konkurentami dla tej spółki. Okoliczność, że każda z tych przeszkód rozpatrywana odrębnie była możliwa do pokonania, nie oznacza, iż Niche i Matrix mogły przezwyciężyć wszystkie wspomniane przeszkody. Orzekając w ten sposób, Sąd naruszył ciążący na nim obowiązek kontroli sądowej oraz obowiązek zbadania nie poszczególnych dowodów, lecz ich ogółu.

182    W piątym zarzucie szczegółowym Servier utrzymuje, że w pkt 481 zaskarżonego wyroku Sąd dokonał błędnej wykładni zasady dobrej administracji. Zgodnie z tą zasadą Komisja jest zobowiązana do zbadania wszystkich istotnych okoliczności przy przeprowadzaniu analizy danej sytuacji i w razie potrzeby żądania dodatkowych informacji w celu sprawdzenia i potwierdzenia swych wniosków. Tymczasem Komisja odmówiła uwzględnienia złożonego przez Servier w trakcie postępowania administracyjnego wniosku o przedstawienie korespondencji między Niche lub jej partnerami a organami krajowymi na temat wniosków o wydanie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu generycznej odmiany peryndoprylu. W pkt 481 zaskarżonego wyroku Sąd oddalił zarzut szczegółowy Servier dotyczący naruszenia zasady dobrej administracji i uzasadnił to w szczególności tym, że żądane dokumenty nie miały „istotnego znaczenia”. Zdaniem Servier zastosowanie takiego obcego orzecznictwu Trybunału kryterium stanowi naruszenie prawa.

183    Komisja kwestionuje tę argumentację.

2)      Ocena Trybunału

184    W pierwszym zarzucie szczegółowym Servier zarzuca Sądowi brak wystarczającego uwzględnienia przeszkód patentowych. Jednakże w trzech argumentach przywołanych tytułem głównym na poparcie tego zarzutu szczegółowego, określonych w pkt 173–175 niniejszego wyroku, pominięto okoliczność, że Sąd w rzeczywistości uwzględnił owe przeszkody patentowe, i oparto się w tym zakresie na błędnym zrozumieniu treści zaskarżonego wyroku. Jak wskazano bowiem w pkt 108 niniejszego wyroku, Sąd nie uznał w szczególności w pkt 444 zaskarżonego wyroku, że postrzeganie przez wytwórcę generycznych produktów leczniczych siły patentu jest całkowicie pozbawione znaczenia dla oceny istnienia stosunku potencjalnej konkurencji między z jednej strony Servier a z drugiej strony Niche i Matrix, lecz że to postrzeganie może być istotne jedynie dla ustalenia, czy Niche i Matrix miały zamiar wejścia na rynek, a nie dla oceny ich zdolności do takiego wejścia. I tak, jak orzeczono w pkt 107–111 niniejszego wyroku, Sąd nie dopuścił się żadnego naruszenia prawa w tym względzie.

185    Co do nieuwzględnienia przez Sąd okoliczności, że klienci Niche, a w szczególności Sandoz, zakończyli współpracę z tym przedsiębiorstwem w odniesieniu do sprzedaży peryndoprylu ze względu na ryzyko naruszenia, należy przypomnieć, iż zgodnie z utrwalonym orzecznictwem obowiązek uzasadnienia nie oznacza nałożenia na Sąd obowiązku ustosunkowania się w sposób wyczerpujący do każdego punktu rozumowania przedstawionego przez strony sporu i iż uzasadnienie może być zatem dorozumiane, pod warunkiem że umożliwia ono zainteresowanym poznanie powodów, dla których Sąd nie uwzględnił ich argumentów, a Trybunałowi dostarcza elementów wystarczających do dokonania kontroli sądowej (wyrok z dnia 16 lutego 2017 r., Tudapetrol Mineralölerzeugnisse Nils Hansen/Komisja, C‑94/15 P, EU:C:2017:124, pkt 21 i przytoczone tam orzecznictwo).

186    Sąd nie ustosunkował się wprawdzie wyraźnie do powyższej argumentacji Servier, lecz jak zaznacza Komisja i jak wynika z motywu 465 spornej decyzji, przy czym Servier nie zakwestionował tej okoliczności, decyzja Sandoz została podjęta w styczniu 2004 r., czyli przed decyzją Niche i Matrix o zmianie ich procesów produkcji peryndoprylu, a zatem przed opisanymi w pkt 433–440, 446 i 447 zaskarżonego wyroku działaniami przygotowawczymi podjętymi przez Niche i Matrix, na których Sąd oparł się w celu ustalenia zamiaru wejścia tych przedsiębiorstw na europejskie rynki peryndoprylu. W tej sytuacji, jako że omawiana okoliczność faktyczna nie może w żadnym razie mieć wpływu na ustalenia Sądu, ten ostatni nie naruszył obowiązku uzasadniania swych wyroków, gdy nie ustosunkował się wyraźnie do argumentacji Servier w tym względzie.

187    Co się tyczy argumentacji dotyczącej podejmowanych przez Matrix prób zmierzających do opracowania nienaruszającej patentu postaci swej generycznej odmiany peryndoprylu, wystarczy stwierdzić, iż jej celem jest podważenie oceny okoliczności faktycznych dokonanej przez Sąd w pkt 447 zaskarżonego wyroku, i należy zatem odrzucić ją jako niedopuszczalną.

188    W odniesieniu do argumentu, że Sąd nie sprawdził, czy Niche i Matrix miały rzeczywistą i konkretną możliwość wejścia na rynek w krótkim terminie, należy przypomnieć, iż argument ten opiera się na niewłaściwym kryterium prawnym, gdyż zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 80 niniejszego wyroku działania przygotowawcze podjęte przez wytwórcę generycznych produktów leczniczych powinny umożliwić mu wejście na dany rynek w terminie umożliwiającym mu wywieranie presji konkurencyjnej na wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych. W każdym razie z pkt 442–499 zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd zbadał szczegółowo tę kwestię, by w końcu dojść do wniosku, iż presja konkurencyjna wywierana przez Niche i Matrix była rzeczywista.

189    Co do argumentu powołanego przez Servier tytułem uzupełnienia na poparcie pierwszego zarzutu szczegółowego, należy stwierdzić, że jest on niedopuszczalny. Bowiem pod pozorem podnoszonego przeinaczenia faktów Servier, podnosząc w szczególności, że inicjatywa Niche, by „utorować drogę” wejścia na rynek, nie została podjęta w dobrej wierze, zmierza w rzeczywistości do zakwestionowania ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd w pkt 446 zaskarżonego wyroku, co nie wchodzi w zakres kompetencji Trybunału w ramach postępowania odwoławczego, jak przypomniano w pkt 58 niniejszego wyroku.

190    Z powyższego wynika, że należy oddalić pierwszy zarzut szczegółowy Servier, zwięźle przedstawiony w pkt 173 niniejszego wyroku.

191    W drugim zarzucie szczegółowym Servier kwestionuje w pierwszym argumencie dokonaną przez Sąd ocenę, zgodnie z którą działania podjęte w celu uzyskania pozwoleń na dopuszczenie do obrotu można uwzględnić w celu wykazania istnienia potencjalnej konkurencji. Jednakże argument ten należy oddalić z powodów przedstawionych w pkt 118 niniejszego wyroku. Bowiem działania takie jak mające na celu uzyskanie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu generycznego produktu leczniczego są istotne do celów wykazania zarówno zdolności wytwórcy tego produktu leczniczego do wejścia na rynek, jak i zamiaru owego wytwórcy w tym względzie [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 44].

192    W drugim argumencie Servier zarzuca w istocie Sądowi, że ten nie zbadał prawdopodobieństwa przezwyciężenia przez Niche i Matrix trudności technicznych i regulacyjnych, jakie napotkały owe spółki.

193    Powyższego argumentu nie można uwzględnić.

194    Przede wszystkim rzeczony argument jest oparty na błędnym z prawnego punktu widzenia założeniu. Wbrew twierdzeniom Servier – zaprzeczając w przeciwnym razie istnieniu jakiejkolwiek różnicy między konkurencją rzeczywistą i konkurencją potencjalną – do wykazania istnienia potencjalnej konkurencji nie jest wymagane udowodnienie, że wytwórcy generycznych produktów leczniczych weszliby z pewnością na rynek i że takie wejście zostałoby uwieńczone powodzeniem; przeciwnie, powinno wystarczyć wykazanie, że wytwórcy ci mieli w tym względzie rzeczywiste i konkretne możliwości (wyrok z dnia 25 marca 2021 r., Lundbeck/Komisja, C‑591/16 P, EU:C:2021:243, pkt 63).

195    Następnie należy zauważyć, że w pkt 442–499 zaskarżonego wyroku Sąd przeprowadził szczegółowe i dokładne badanie podnoszonych niemożliwych do pokonania przeszkód, jakie napotkały Niche i Matrix pod względem patentowym, technicznym, regulacyjnym oraz finansowym. Na podstawie tego badania i po przeprowadzeniu oceny przedstawionych mu okoliczności faktycznych i dowodów Sąd oddalił twierdzenia, w których Servier kwestionował, że Niche i Matrix miały zdolność i zamiar wejścia na rynek. Otóż w świetle tych elementów Servier nie może utrzymywać, że Sąd nie przeprowadził kompletnej analizy ogółu przeszkód, na które powołano się w celu zakwestionowania istnienia stosunku potencjalnej konkurencji z Niche i Matrix.

196    Wreszcie, w zakresie, w jakim Servier kwestionuje ustalenia faktyczne w ten sposób dokonane przez Sąd w ramach owej analizy, wystarczy stwierdzić, że taka argumentacja jest niedopuszczalna w ramach postępowania odwoławczego.

197    W trzecim zarzucie szczegółowym Servier utrzymuje, że Sąd odwrócił ciężar dowodu dotyczący niemożliwych do pokonania przeszkód w wejściu na dany rynek. Jednakże wystarczy przypomnieć, że z powodów przedstawionych w pkt 123–125 niniejszego wyroku oddalono argumentację Servier opartą na odwróceniu ciężaru dowodu i dotyczącą probatio diabolica w tym zakresie. W konsekwencji należy również oddalić ów trzeci zarzut szczegółowy.

198    W czwartym zarzucie szczegółowym Servier zarzuca Sądowi, że dokonał on analizy przeszkód napotkanych przez Niche i Matrix nie w sposób ogólny, lecz odrębnie.

199    Wbrew temu, co utrzymuje Komisja, ten czwarty zarzut szczegółowy nie jest niedopuszczalny ze względu na to, iż nie został podniesiony przez Servier w ramach skargi w pierwszej instancji. Ponieważ ów zarzut szczegółowy odnosi się do stosowania przez Sąd zasad dotyczących ciężaru dowodu i oceny dowodów, może zostać podniesiony w ramach postępowania odwoławczego.

200    Co do istoty należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału dowód naruszenia prawa konkurencji może zostać przeprowadzony przez Komisję za pomocą zbioru obiektywnych i spójnych poszlak, które – oceniane łącznie – mogą stanowić, w braku innego spójnego wytłumaczenia, dowód takiego naruszenia, nawet jeśli któraś z tych poszlak nie jest sama w sobie wystarczająca w tym względzie (wyrok z dnia 18 marca 2021 r., Pometon/Komisja, C‑440/19 P, EU:C:2021:214, pkt 101 i przytoczone tam orzecznictwo).

201    Co się tyczy dowodu istnienia potencjalnej konkurencji ze strony wytwórcy generycznych produktów leczniczych wobec wytwórcy oryginalnych produktów leczniczych, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przypomnianym w poprzednim punkcie niniejszego wyroku i jak orzeczono w jego pkt 123–125, jeżeli Komisja zdoła wykazać istnienie potencjalnej konkurencji pomiędzy dwoma przedsiębiorstwami na podstawie łańcucha zgodnych poszlak i bez pominięcia ewentualnych potencjalnych znanych jej przeszkód w wejściu na rynek, do określonych przedsiębiorstw należy wówczas obalenie twierdzeń o istnieniu takiej konkurencji poprzez dostarczenie dowodu przeciwnego.

202    Jeżeli sąd ma wątpliwości, to należy je rozstrzygać na korzyść przedsiębiorstw będących adresatami decyzji stwierdzającej naruszenie, zważywszy na domniemanie niewinności, które stosuje się do postępowań dotyczących naruszeń reguł konkurencji, które to postępowania mogą prowadzić do wymierzenia grzywien lub okresowych kar pieniężnych (wyrok z dnia 16 lutego 2017 r., Hansen & Rosenthal i H&R Wax Company Vertrieb/Komisja, C‑90/15 P, EU:C:2017:123, pkt 18 i przytoczone tam orzecznictwo).

203    Otóż w niniejszej sprawie w pkt 432–440 zaskarżonego wyroku Sąd wyjaśnił, że poszlaki zgromadzone przez Komisję, o których mowa w spornej decyzji, pozwalają na uznanie, iż Niche i Matrix są potencjalnymi konkurentami Servier, a w pkt 441–499 tego wyroku zbadał on wszystkie ewentualne znane mu przeszkody w ich wejściu na rynek. W związku z tym Sąd uznał, bez naruszania prawa, że do tego przedsiębiorstwa należy dostarczenie dowodu przeciwnego w oparciu, w danym wypadku, o inne przeszkody w takim wejściu. Jak już zaznaczono w pkt 195 niniejszego wyroku, po przeprowadzeniu kompletnego, szczegółowego i dokładnego badania argumentacji Servier, Sąd oddalił twierdzenia mające na celu zakwestionowanie tego, że Niche i Matrix miały zdolność i zamiar wejścia na rynek.

204    W świetle powyższego należy ponadto zauważyć, że Sąd nie dopuścił się żadnego naruszenia prawa, gdy zbadał poszczególne podnoszone przeszkody w wejściu na rynek przez Niche i Matrix, bez dalszego sprawdzenia, czy mimo iż żadna z tych przeszkód nie była sama w sobie niemożliwa do pokonania, ich skumulowany skutek wywołał jednak niemożliwą do pokonania przeszkodę. Takie badanie nie jest bowiem co do zasady konieczne i – jak zauważyła rzecznik generalna w pkt 91 opinii – Servier nie wyjaśniła ani przed Sądem, ani w postępowaniu odwoławczym, na czym miałoby polegać badanie dowodów, którego nieprzeprowadzenie zarzuca ona Sądowi.

205    Z powyższych elementów wynika, że czwarty zarzut szczegółowy należy oddalić jako bezzasadny.

206    W piątym zarzucie szczegółowym Servier zarzuca Sądowi, że nie stwierdził on naruszenia przez Komisję zasady dobrej administracji ze względu na to, że owa instytucja nie nakazała przedstawienia korespondencji między Niche lub jej partnerami a organami krajowymi na temat wniosków o wydanie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu generycznej odmiany peryndoprylu.

207    Należy stwierdzić, że zgodnie z tym, co wskazano w pkt 80 i 120 niniejszego wyroku w odniesieniu do znaczenia działań podjętych w celu uzyskania pozwoleń na dopuszczenie do obrotu przy ocenie potencjalnej konkurencji, Sąd słusznie przypomniał w pkt 479 zaskarżonego wyroku, że w celu ustalenia istnienia potencjalnej konkurencji Komisja może powołać się na okoliczność, że wytwórca generycznego produktu leczniczego złożył wniosek o wydanie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu i brał czynny udział w postępowaniu w przedmiocie wydania takiego pozwolenia. Zadaniem tego wytwórcy jest natomiast dostarczenie dowodów świadczących o istnieniu trudności stanowiących obiektywną przeszkodę w uzyskaniu tego pozwolenia.

208    Jednakże, jak wskazała rzecznik generalna w pkt 103 opinii, podobnie jak prawdopodobny wynik toczącego się sporu dotyczącego ważności patentu nie jest decydujący dla oceny istnienia stosunku potencjalnej konkurencji, co wynika z orzecznictwa przypomnianego w pkt 81 niniejszego wyroku, nie jest również zadaniem Komisji ocena szans powodzenia lub prawdopodobnego wyniku postępowania w sprawie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu wszczętego przed organami krajowymi z wniosku takiego wytwórcy w chwili, w której postępowanie to jest lub było w toku. Tym samym w braku ostatecznej decyzji kończącej takie postępowanie ewentualnych trudności stanowiących obiektywną przeszkodę w uzyskaniu pozwolenia, którego dotyczy wniosek, nie można ustalić na podstawie dowodów dotyczących wątpliwości co do szans na wydanie pozwolenia w postępowaniu wyrażonych przez właściwe organy krajowe, bez uszczerbku dla ich ostatecznej decyzji.

209    Zauważywszy w pkt 480 tego wyroku, że Niche złożyła szereg wniosków o wydanie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu i brała udział w postępowaniach w przedmiocie ich wydania, w pkt 481 wspomnianego wyroku Sąd uznał, iż nie można zarzucać Komisji, że odmówiła uwzględnienia wniosku o przedstawienie całości prowadzonej między Niche a właściwymi organami korespondencji w odniesieniu do tych postępowań dotyczących wydawania pozwoleń na dopuszczenie do obrotu. Sąd w istocie uznał w tym względzie, że ponieważ Servier dysponowała w ramach postępowania administracyjnego tabelą podsumowującą treść tej korespondencji, odmowa nakazania przez Komisję przedstawienia danych dokumentów była uzasadniona, gdyż dokumenty te nie miały „istotnego znaczenia” dla obrony Servier. Sąd zaznaczył w szczególności w tym względzie to, że Niche nie przedstawiła omawianej korespondencji ani w trakcie postępowania administracyjnego, ani przed Sądem na poparcie zarzutów szczegółowych mających na celu zakwestionowanie swego statusu potencjalnego konkurenta Servier.

210    W niniejszym przypadku w świetle wniosków zawartych w pkt 208 niniejszego wyroku należy zauważyć, że dostęp do danej korespondencji, którego zażądano, nie mógł umożliwić Servier dostarczenia dowodów świadczących o istnieniu trudności stanowiących obiektywną przeszkodę w uzyskaniu pozwoleń na dopuszczenie do obrotu, których dotyczą wnioski Niche i Matrix. Należy zatem stwierdzić, że Komisja nie była zobowiązana nakazać przedstawienia tej korespondencji i że Sąd nie dopuścił się zatem żadnego naruszenia prawa w niniejszej sprawie, gdy nie stwierdził naruszenia zasady dobrej administracji przez Komisję. Piąty zarzut szczegółowy należy zatem oddalić jako bezzasadny.

211    W świetle całości powyższych rozważań część pierwszą zarzutu trzeciego należy oddalić.

b)      W przedmiocie części drugiej, dotyczącej kwalifikacji jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel

1)      Argumentacja stron

212    W części drugiej zarzutu trzeciego Servier zarzuca Sądowi, że potwierdził on zakwalifikowanie ugód Niche i Matrix jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel.

213    Servier odnosi się na wstępie do swej argumentacji przedstawionej w ramach zarzutu pierwszego, wskazanej w pkt 129–140 niniejszego wyroku, w której utrzymuje, ona że w pkt 526, 552, 555, 557 i 558 zaskarżonego wyroku Sąd zastosował kryteria prawne sprzeczne z orzecznictwem dotyczącym pojęcia ograniczenia konkurencji ze względu na cel.

214    W pierwszym zarzucie szczegółowym Servier utrzymuje, że Sąd błędnie orzekł, iż płatności w wysokości 11,8 mln GBP na rzecz Niche i Matrix były świadczeniem wzajemnym za powstrzymanie się przez te przedsiębiorstwa od konkurowania z nią. Z brzmienia ugody Niche wynika bowiem, że ta kwota była świadczeniem wzajemnym za koszty i odszkodowania, jakimi mogłyby zostać obciążone Niche i Unichem w wyniku zaprzestania ich programu opracowania generycznej odmiany peryndoprylu stanowiącej naruszenie patentów Servier. W pkt 537 zaskarżonego wyroku Sąd niesłusznie uznał, że te koszty i odszkodowania nie są nieodłącznie związane z ugodą, chociaż owa ugoda narażała Niche i Matrix na duże ryzyko poniesienia odpowiedzialności. W pkt 539 zaskarżonego wyroku Sąd niesłusznie uznał, że koszty rzeczywiście poniesione przez Niche i Matrix i wypłacone przez nie odszkodowania były kwotami niższymi od 11,8 mln GBP, którą to kwotę każda z nich otrzymała od Servier. Chodziło bowiem o okoliczności zaistniałe po dniu zawarcia ugód Niche i Matrix, w którym to dniu nie można było precyzyjnie ocenić ryzyka ponoszonego przez te przedsiębiorstwa.

215    W drugim zarzucie szczegółowym Servier utrzymuje w istocie, że Sąd popełnił trzy błędy, gdy potwierdził, iż płatności w kwocie 11,8 mln GBP otrzymane przez Niche i Matrix stanowiły świadczenie wzajemne za klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu zaakceptowane przez te ostanie przedsiębiorstwa.

216    Po pierwsze, w pkt 541 zaskarżonego wyroku Sąd odmówił zbadania, czy te płatności miały zachęcający charakter, poprzez porównanie ich kwot z zyskami, jakich Niche i Matrix mogły oczekiwać z wejścia na rynek peryndoprylu. Zdaniem Servier porównanie to nie było zbędne, jak orzekł Sąd, lecz konieczne. Komisja dokonała ponadto takiego porównania w motywie 1338 spornej decyzji, którego ważność Servier podważyła w ramach skargi w pierwszej instancji. Sąd zastąpił tym samym uzasadnienie przyjęte przez Komisję swym własnym uzasadnieniem.

217    Po drugie, orzekłszy, że Servier nie wykazała, iż kwota 11,8 mln GBP jest niewystarczająca, aby stanowić zachętę do zrezygnowania z wejścia na dany rynek, Sąd odwrócił ciężar dowodu i naruszył zasadę domniemania niewinności.

218    Po trzecie, w pkt 563 zaskarżonego wyroku Sąd nie uwzględnił – w kontekście ugód Niche, Matrix i Biogaran – przeszkód patentowych, regulacyjnych, technicznych i finansowych, które napotykały Niche i Matrix. Poprzestał on na zbadaniu tego kontekstu w ramach dokonanej przez siebie analizy potencjalnej konkurencji, chociaż zdaniem Servier owe przeszkody stanowią prawdziwą przyczynę zaakceptowania klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu.

219    Co się tyczy w szczególności ugody Biogaran, Servier zaprzecza, by kwota 2,5 mln GBP wypłacona Niche na podstawie tej ugody przekraczała wartość przekazanych Biogaran akt dotyczących pozwoleń na dopuszczenie do obrotu. Nawet gdyby tak było, Servier uważa, że nie wystarczyłoby to do wykazania, że ta płatność miała zachęcający charakter w braku uwzględnienia kontekstu tej ugody. Servier zaznacza, że kwota wspomnianej płatności, którą uznano w spornej decyzji jedynie za dodatkową zachętę, była zbyt mała, aby zachęcić Niche do zawarcia ugody.

220    Komisja kwestionuje tę argumentację.

2)      Ocena Trybunału

221    W argumentach przedstawionych na wstępie Servier powtarza, że Sąd zastosował błędne kryteria prawne przy ocenie istnienia ograniczenia konkurencji ze względu na cel, i odsyła do argumentacji przywołanej na poparcie zarzutu pierwszego. Te argumenty przedstawione na wstępie należy pominąć z powodów wskazanych w pkt 142–169 niniejszego wyroku.

222    W pierwszym zarzucie szczegółowym Servier kwestionuje dokonaną przez Sąd ocenę, zgodnie z którą jej płatności w kwocie 11,8 mln GBP na rzecz Niche i Matrix zostały dokonane w zamian za rezygnację tych spółek z wejścia na rynek. Jednakże należy stwierdzić, że owa argumentacja opiera się w pełni na założeniu, iż odszkodowania, które wytwórca generycznych produktów leczniczych może być zobowiązany wypłacić osobom trzecim za szkodę jakoby poniesioną przez te ostatnie w następstwie podjętej przez tego wytwórcę decyzji o rezygnacji z wprowadzenia do obrotu generycznego produktu leczniczego będącego przedmiotem owego sporu, zaliczają się co do zasady do kosztów nieodłącznie związanych z polubownym rozstrzygnięciem sporu patentowego. Otóż z powodów przedstawionych w pkt 167 niniejszego wyroku założenie to jest błędne. Należy zatem oddalić pierwszy zarzut szczegółowy.

223    W drugim zarzucie szczegółowym Servier utrzymuje w argumencie pierwszym, że Sąd powinien był porównać płatności w kwocie 11,8 mln GBP na rzecz Niche i Matrix z zyskami, których mogły oczekiwać te spółki ze swego wejścia na rynek peryndoprylu. Argument ten jest jednak bezzasadny. Wystarczy bowiem przypomnieć, że zgodnie z tym, co orzeczono w pkt 165 niniejszego wyroku, w celu zbadania, czy transfery wartości majątkowych z wytwórcy oryginalnych produktów leczniczych na rzecz wytwórcy generycznych produktów leczniczych stanowią świadczenie wzajemne za powstrzymanie się przez tego ostatniego od wejścia na dany rynek, należy ustalić, czy dodatni bilans netto przeniesienia wartości majątkowych był wystarczający, aby faktycznie zachęcić wytwórcę generycznych produktów leczniczych do takiego powstrzymania się od wejścia na dany rynek, przy czym ten dodatni bilans netto nie musi wcale przekraczać zysków, które ten wytwórca generycznych produktów leczniczych osiągnąłby, gdyby wygrał w postępowaniu dotyczącym patentu [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 87–94].

224    W argumencie drugim Servier zarzuca Sądowi, że odwrócił ciężar dowodu, jeśli chodzi o porównanie, o którym mowa w poprzednim punkcie niniejszego wyroku. Jednakże z tego punktu wynika, że argument ten jest bezskuteczny, ponieważ owo podnoszone odwrócenie ciężaru dowodu odnosi się do porównania, którego dokonanie nie było konieczne.

225    W argumencie trzecim Servier zarzuca Sądowi, że nie uwzględnił on przeszkód, jakie napotkały Niche i Matrix. Należy stwierdzić, że w tym argumencie Servier podważa antykonkurencyjny charakter celu realizowanego w ugodach Niche, Matrix i Biogaran, utrzymując, że owe przedsiębiorstwa zamierzały zawrzeć ugodę nie z powodu zachęty wynikającej z zaproponowanej przez Servier płatności odwróconej, lecz z powodu przeszkód napotkanych w realizacji ich projektu wejścia na rynek peryndoprylu. Spółka ta powołuje się tym samym na zamiar tych przedsiębiorstw i na okoliczność, że realizowały one cel nie antykonkurencyjny, lecz uzasadniony.

226    W tym względzie należy przypomnieć, że jak wynika z pkt 159–168 niniejszego wyroku, Sąd nie dopuścił się żadnego naruszenia prawa w pkt 277–280 zaskarżonego wyroku, w wyniku którego dokonana przez niego w pkt 527–547 tego wyroku ocena sytuacji Niche i Matrix w odniesieniu do zachęcającego charakteru transferów wartości majątkowych dokonanych na ich rzecz przez Servier i przez jej spółkę zależną Biogaran byłaby obarczona niezgodnością z prawem. Co więcej, nawet jeśli Servier stara się podważyć ustalenia faktyczne dokonane w tym zakresie przez Komisję, jej zarzuty szczegółowe są niedopuszczalne.

227    Co do argumentów Servier dotyczących przeszkód patentowych w wejściu Niche i Matrix na rynek, należy stwierdzić, że pokrywają się one z argumentami przywołanymi w kontekście potencjalnej konkurencji, które Sąd oddalił w pkt 184–211 niniejszego wyroku. W zakresie, w jakim Trybunał orzekł, że Sąd nie dopuścił się żadnego naruszenia prawa skutkującego niezgodnością z prawem dokonanej przez niego oceny, zgodnie z którą przeszkody te nie stanowiły niemożliwej do pokonania przeszkody w takim wejściu, nie ma bowiem żadnego powodu, by uznać w braku takich przeszkód, iż mogą one podważyć zachęcający charakter stwierdzonych transferów wartości majątkowych, gdyż stanowią prawdziwą przyczynę decyzji Niche i Matrix rezygnacji z wejścia na rynek peryndoprylu w Unii.

228    W zakresie, w jakim Servier powołuje się na brak zamiaru antykonkurencyjnego stron ugód Niche i Matrix, należy przypomnieć, że jak wynika z pkt 157 niniejszego wyroku, okoliczność, iż przedsiębiorstwa te działały bez zamiaru zapobieżenia, ograniczenia lub zakłócenia konkurencji, a także okoliczność, że realizowały one pewne uzasadnione cele, nie są decydujące dla zastosowania art. 101 ust. 1 TFUE (wyrok z dnia 21 grudnia 2023 r., European Superleague Company, C‑333/21, EU:C:2023:1011, pkt 167 i przytoczone tam orzecznictwo). Dlatego to, że strategia handlowa polegająca w przypadku przedsiębiorstw działających na tym samym poziomie łańcucha produkcji na negocjowaniu pomiędzy sobą takich ugód w celu zakończenia sporu dotyczącego ważności patentu jest racjonalna pod względem gospodarczym z perspektywy owych przedsiębiorstw, w niczym nie wykazuje, by realizacja tej strategii była uzasadniona z punktu widzenia prawa konkurencji. Argument trzeci podniesiony przez Servier jest zatem bezzasadny.

229    W świetle powyższych rozważań należy oddalić część drugą zarzutu trzeciego, a zatem oddalić cały ten zarzut trzeci.

2.      W przedmiocie zarzutu szóstego, dotyczącego kwalifikacji ugód Niche i Matrix jako odrębnych naruszeń

230    W zarzucie szóstym odwołania Servier kwestionuje uzasadnienie, w ramach którego Sąd odmówił uznania, że ugody Niche i Matrix stanowią jednolite naruszenie.

a)      Argumentacja stron

231    Zdaniem Servier Sąd naruszył prawo, gdy potwierdził w pkt 1302 zaskarżonego wyroku, że ugody Niche i Matrix stanowiły dwa odrębne naruszenia, za każde z których Komisja mogła nałożyć indywidualną grzywnę na Niche i Matrix.

232    Po pierwsze, Servier twierdzi, że zachowanie ciągłe charakteryzujące się szeregiem działań mających wspólny cel stanowi jednolite naruszenie. Otóż ugody Niche i Matrix – podpisane tego samego dnia, w tym samym miejscu i przez tego samego przedstawiciela Servier –miały ten sam cel, jak wynika z pkt 1296 zaskarżonego wyroku. Wbrew ustaleniom poczynionym przez Sąd w pkt 1280 tego wyroku owe ugody doprowadziły do koordynacji zachowań Niche i Matrix w stosunku do Servier. Z powodu komplementarności wspomnianych ugód Sąd powinien był uwzględnić zarzut, w którym Servier utrzymywała, że owe ugody stanowią jednolite naruszenie.

233    Po drugie, Servier utrzymuje, że Sąd wykluczył zakwalifikowanie ugód jako jednolitego naruszenia na podstawie błędnych kryteriów prawnych. Zauważa ona w tym względzie, że wydaje się, iż w pkt 1296, 1297 i 1300 zaskarżonego wyroku Sąd wykluczył zakwalifikowanie ugód jako jednolitego naruszenia, uzasadniając to tym, że Niche i Matrix nie podzielały tego samego zamiaru. Jednakże takie subiektywne kryterium jest obce orzecznictwu Sądu, które wymaga, by taka kwalifikacja opierała się nie na subiektywnym zamiarze stron, lecz na elementach obiektywnych (wyrok z dnia 3 marca 2011 r., Siemens/Komisja, T‑110/07, EU:T:2011:68, pkt 246). Ponieważ na podstawie elementów, o których mowa w pkt 1296 zaskarżonego wyroku, Sąd uznał, że ugody Niche i Matrix realizują ten sam cel, powinien on na tej podstawie wywieść istnienie jednolitego naruszenia mimo pewnych rozbieżności w zamiarach pomiędzy tymi przedsiębiorstwami.

234    Servier zauważa ponadto, że w pkt 1298 zaskarżonego wyroku Sąd powołał się na to, że nie istniała „wspólnota interesów” między Niche i Matrix. Tymczasem owo kryterium nie jest w świetle orzecznictwa ani istotne, ani wymagane. W każdym wypadku owa ocena Sądu opiera się na przeinaczeniu okoliczności faktycznych, ponieważ przedsiębiorstwa zawarły ustną umowę o podziale zysków i umowę o podziale zobowiązań wobec dystrybutorów, jak wynika z pkt 1299 tego wyroku.

235    Po trzecie, Sąd nie mógł zdaniem Servier powołać się na drobne różnice między ugodami Niche i Matrix wskazanymi w pkt 1298 zaskarżonego wyroku celem podważenia istnienia wspólnego celu realizowanego przez te przedsiębiorstwa.

236    Po czwarte, Sąd nie mógł oprzeć się na sporach między Niche i Matrix przy wdrażaniu ich ugód z Servier w celu zaprzeczenia w pkt 1299 zaskarżonego wyroku istnieniu jednolitego naruszenia. Spory te zaistniały bowiem po dniu zawarcia tych ugód.

237    Po piąte, okoliczność, że Matrix nie uczestniczyła w naruszeniu od początku negocjacji między Niche i Servier lub że wiedziała o istnieniu ugody Biogaran, nie może podważyć istnienia jednolitego naruszenia.

238    Komisja kwestionuje tę argumentację.

b)      Ocena Trybunału

239    W swej argumentacji Servier twierdzi, że Sąd zastosował błędne kryterium prawne w celu ustalenia, czy Niche i Matrix popełniły dwa odrębne naruszenia. Wskazuje ona na przeinaczenie okoliczności faktycznych w treści zarzutu szóstego i kwestionuje w istocie przyjętą przez Sąd kwalifikację prawną okoliczności faktycznych.

240    Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału naruszenie art. 101 ust. 1 TFUE może wynikać nie tylko z pojedynczego działania, ale również z szeregu działań, a nawet z zachowania o charakterze ciągłym, nawet jeżeli jeden lub większa liczba elementów tego szeregu działań lub tego zachowania ciągłego także mogłyby stanowić, same w sobie i odrębnie, naruszenie tego przepisu. W wypadku gdy różne działania wpisują się w „całościowy plan” ze względu na ich identyczny cel polegający na zakłócaniu konkurencji na wspólnym rynku, Komisja jest uprawniona do przypisania odpowiedzialności za te działania na podstawie udziału w naruszeniu rozpatrywanym jako całość (zob. podobnie wyrok z dnia 6 grudnia 2012 r., Komisja/Verhuizingen Coppens, C‑441/11 P, EU:C:2012:778, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).

241    Przedsiębiorstwo uczestniczące w takim jednolitym i ciągłym naruszeniu w drodze swych własnych zachowań, które były objęte pojęciami „porozumienia” lub „uzgodnionej praktyki” mającej cel antykonkurencyjny w rozumieniu art. 101 ust. 1 TFUE i które miały przyczynić się do realizacji naruszenia w jego całości, można tym samym również uznać za odpowiedzialne za zachowania innych przedsiębiorstw w ramach tego naruszenia przez cały okres jego udziału we wspomnianym naruszeniu (zob. podobnie wyrok z dnia 6 grudnia 2012 r., Komisja/Verhuizingen Coppens, C‑441/11 P, EU:C:2012:778, pkt 42 i przytoczone tam orzecznictwo).

242    W tym względzie należy przypomnieć, że aby zakwalifikować różne zachowania jako jednolite i ciągłe naruszenie, nie ma potrzeby badania, czy istnieje między nimi związek komplementarności w tym znaczeniu, że każde z nich miało być odpowiedzią na jedną lub kilka konsekwencji normalnego działania konkurencji, a wzajemnie oddziałując, każde z nich przyczyniało się do realizacji całości skutków antykonkurencyjnych zamierzonych przez ich sprawców w ramach całościowego planu mającego jednolity cel. Natomiast przesłanka związana z pojęciem „jednolitego celu” skutkuje tym, że należy zbadać, czy nie istnieją elementy charakteryzujące poszczególne zachowania składające się na naruszenie, które mogłyby świadczyć o tym, iż zachowania faktycznie wdrożone przez inne przedsiębiorstwa uczestniczące w naruszeniu nie mają tego samego antykonkurencyjnego celu czy skutku i nie wpisują się zatem w „całościowy plan” z uwagi na ich identyczny cel polegający na zakłóceniu konkurencji na rynku wewnętrznym (wyrok z dnia 26 stycznia 2017 r., Villeroy & Boch/Komisja, C‑644/13 P, EU:C:2017:59, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo).

243    Należy ponadto zauważyć, że jak wskazała w istocie rzecznik generalna w pkt 239 i 240 opinii, w celu zakwalifikowania danych zachowań jako odrębnych naruszeń lub jednolitego naruszenia Komisja powinna obiektywnie wykazać na podstawie dowodów zawartych w aktach sprawy i pod kontrolą sądu Unii, że zostały spełnione kryteria dla zakwalifikowania danego zachowania w taki lub inny sposób. Jak bowiem orzekł Sąd w pkt 1294 zaskarżonego wyroku, jeżeli wykazano, że Komisja błędnie dokonała kwalifikacji prawnej okoliczności faktycznych, należy stwierdzić nieważność decyzji stwierdzającej naruszenie i ponownie obliczyć ustaloną kwotę grzywny.

244    W niniejszej sprawie Sąd przypomniał w istocie orzecznictwo, o którym mowa w pkt 242 niniejszego wyroku, i wskazał w pkt 1295 zaskarżonego wyroku, że „na potrzeby stwierdzenia istnienia jednolitego naruszenia Komisj[a] powinna wykazać, że omawiane porozumienia wpisują się w całościowy plan wdrożony świadomie przez odnośne przedsiębiorstwa w celu realizacji jednolitego celu antykonkurencyjnego, a ponadto Komisja ma obowiązek zbadania w tym względzie wszystkich okoliczności faktycznych pozwalających wykazać lub podważyć ów całościowy plan”. Należy stwierdzić, że Sąd nie naruszył prawa w odniesieniu do kryterium prawnego mającego zastosowanie w celu stwierdzenia jednolitego naruszenia.

245    Co się tyczy oceny okoliczności faktycznych sprawy, w pkt 1296 i 1297 zaskarżonego wyroku Sąd uznał, że o ile prawdą jest, iż Servier realizowała jeden i ten sam cel przy zawieraniu ugód Niche i Matrix, o tyle okoliczność ta nie pozwala na ustalenie, iż Niche i Matrix dążyły wspólnie do tego samego celu na podstawie wspólnego planu, ani tym bardziej że dzieliły ten wspólny plan z Servier. W ten sposób Sąd właściwie zastosował kryteria określone w pkt 240–242 niniejszego wyroku, zgodnie z którymi zakwalifikowanie zachowania antykonkurencyjnego jako „jednolitego naruszenia” wymaga, by każde z odnośnych zachowań antykonkurencyjnych wpisywało się w całościowy plan ze względu na ich identyczny cel antykonkurencyjny.

246    W pkt 1298 i 1299 zaskarżonego wyroku Sąd uznał, że zawarcie ugód Niche i Matrix w tym samym dniu, w tym samym miejscu i przez tego samego przedstawiciela nie jest okolicznością wystarczającą, by ustalić istnienie wspólnego planu między Niche i Matrix. Zauważył on istnienie szeregu różnic między postanowieniami tych ugód i pominął twierdzenia o istnieniu ustnej umowy między Niche i Matrix w przedmiocie wprowadzania w życie wspomnianych ugód oraz wywiódł stąd, że przedsiębiorstwa te nie miały „wspólnego planu” pozwalającego na zakwalifikowanie ich zachowania jako „jednolitego naruszenia”.

247    Co do okoliczności faktycznych związanych z zawarciem ugód Niche i Matrix, w pkt 1300 zaskarżonego wyroku Sąd uznał, że wskazywały one na to, iż Matrix raczej zmierzała do skorzystania z możliwości oferowanej przez Servier, a nie działała w porozumieniu z Niche w ramach wspólnego planu zmierzającego do zakończenia ich projektu dotyczącego peryndoprylu. Udział Matrix w rozmowach, które doprowadziły do zawarcia ugód Niche i Matrix, o czym została ona poinformowana z opóźnieniem, jak wskazuje Sąd, był ograniczony do negocjowania dokonanego na jej rzecz przez Servier transferu wartości majątkowych. Ponadto Sąd zauważył w pkt 1301 zaskarżonego wyroku, że ugoda Biogaran została zawarta bez wiedzy Matrix.

248    Servier twierdzi jednak, że Sąd przypisał zbyt duże znaczenie zamiarowi stron, podczas gdy w orzecznictwie wymagano obiektywnej oceny powiązania zachowań antykonkurencyjnych z całościowym planem.

249    Jednakże, jak wskazała rzecznik generalna w pkt 248 opinii, aby móc stwierdzić jednolite naruszenie, należy wykazać, że zachowania przedsiębiorstw są częścią wspólnego planu z powodu ich wkładu w realizację wspólnego celu gospodarczego (zob. podobnie wyrok z dnia 16 czerwca 2022 r. Toshiba Samsung Storage Technology i Toshiba Samsung Storage Technology Korea/Komisja, C‑700/19 P, EU:C:2022:484, pkt 107 i przytoczone tam orzecznictwo). Dowodem takiego wspólnego celu mogą zatem być w szczególności okoliczności dotyczące zamiaru stron, gdyż pojęcie całościowego planu oznacza, że strony zamierzały współpracować w celu wdrożenia tego planu i ich zamiary wobec tej współpracy są zatem istotne, pod warunkiem że zostały one wykazane na podstawie obiektywnych i sprawdzalnych okoliczności, przy ustalaniu, czy ich zachowanie jest jednolitym naruszeniem.

250    W tych okolicznościach Servier nie ma podstaw, by twierdzić, że dokonana przez Sąd kwalifikacja prawna okoliczności faktycznych opiera się na błędnym kryterium prawnym. Nie wykazała ona również, że Sąd przeinaczył okoliczności faktyczne.

251    Należy zatem oddalić zarzut szósty.

D.      W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego ugody Teva

252    W ramach zarzutu czwartego Servier kwestionuje ocenę dokonaną przez Sąd w zakresie stosowania art. 101 ust. 1 TFUE do ugody Teva. Zarzut ten składa się z dwóch części.

1.      W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej potencjalnej konkurencji

a)      Argumentacja stron

253    W części pierwszej zarzutu czwartego Servier utrzymuje, że dokonana przez Sąd analiza potencjalnej konkurencji jest obarczona wieloma naruszeniami prawa. Na podstawie argumentacji przedstawionej w ramach zarzutu drugiego Servier zarzuca w sposób ogólny Sądowi, że w pkt 589, 591, 592, 600, 601 i 603 zaskarżonego wyroku nałożył na tę spółkę ciężar wykazania, że wejście Teva na rynek napotykało niemożliwe do pokonania przeszkody, w celu wykazania braku potencjalnej konkurencji.

254    W pierwszym zarzucie szczegółowym Servier kwestionuje dokonaną w pkt 589, 591, 592 i 596 zaskarżonego wyroku ocenę, zgodnie z którą jej patenty oraz możliwy sposób postrzegania ich przez strony i w szczególności ryzyko, że w oparciu o te patenty zostanie wydany zakaz tymczasowy, nie stanowiły niemożliwych do pokonania przeszkód w takim wejściu na rynek.

255    W drugim zarzucie szczegółowym Servier zarzuca Sądowi, że w pkt 599 zaskarżonego wyroku orzekł on, iż opóźnienia w postępowaniach o udzielenie pozwoleń na dopuszczenie do obrotu nie wystarczają, aby wykluczyć status wytwórcy generycznych produktów leczniczych jako potencjalnego konkurenta. Sąd nie przeanalizował ponadto skutku tych opóźnień, chociaż Servier wykazała, że zagrażały one projektowi Tevy. Sąd pominął ponadto znaczenie dla wytwórców generycznych produktów leczniczych tego, by byli wśród pierwszych wytwórców, którzy weszli na dany rynek, chociaż Komisja wyraźnie uznała to znaczenie w motywie 1126 spornej decyzji.

256    W trzecim zarzucie szczegółowym Servier powołuje się na szereg przeinaczeń.

257    Z jednej strony w pkt 586 i 609–612 zaskarżonego wyroku Sąd przeinaczył przedstawione przez Servier dowody świadczące o tym, że Teva nie posiadała wystarczających zapasów peryndoprylu objętego pozwoleniem na dopuszczenie do obrotu.

258    Z drugiej strony Servier utrzymuje, że w pkt 594 zaskarżonego wyroku Sąd przeinaczył skargę w pierwszej instancji poprzez twierdzenie, iż Servier nie zakwestionowała oświadczenia Tevy, w którym deklarowała ona gotowość do poniesienia ryzyka wytoczenia przeciwko niej powództwa o naruszenie patentu z powodu wejścia przez nią na rynek peryndoprylu.

259    W czwartym zarzucie szczegółowym Servier zarzuca Sądowi, że w pkt 610 zaskarżonego wyroku odmówił on uwzględnienia dowodów dotyczących braków generycznego peryndoprylu wyprodukowanego ze składnika aktywnego dostarczonego przez Hetero Drugs Ltd (zwaną dalej „Hetero”) i uzasadnił to tym, że pochodziły one z okresu po zawarciu ugoda Teva. Tymczasem, jako że dowody te pochodziły z okresu przed dochodzeniem Komisji, mają one silną moc dowodową. Uznawszy w pkt 611 tego wyroku, że e-mail wysłany przez Teva do Hetero w dniu 15 października 2007 r. dotyczył „wyraźnie wdrożenia” ugody Teva, Sąd przeinaczył ów e-mail.

260    Komisja kwestionuje tę argumentację.

b)      Ocena Trybunału

261    Argumenty przedstawione na wstępie i pierwszy zarzut szczegółowy, dotyczące ciężaru dowodu co do istnienia niemożliwych do pokonania przeszkód w wejściu na rynek, opierają się na błędnej koncepcji kryteriów prawnych mających zastosowanie do oceny potencjalnej konkurencji, jak orzeczono w pkt 81, 107–111 i 123–125 niniejszego wyroku. Wobec powyższego argumenty te i ów zarzut szczegółowy należy oddalić z tych samych powodów co przedstawione w tych punktach.

262    Podobnie w zakresie, w jakim ów zarzut szczegółowy dotyczy w szczególności ryzyka, że w oparciu o te patenty zostanie wydany zakaz tymczasowy, należy przypomnieć, jak orzeczono w pkt 112 niniejszego wyroku, że wydanie tych zakazów, a tym bardziej jedynie ryzyko takiego wydania, nie może samo w sobie pozwolić na wykluczenie, iż wytwórca generycznych produktów leczniczych ma status potencjalnego konkurenta.

263    Co się tyczy drugiego zarzutu szczegółowego, należy przypomnieć, że zgodnie z tym, co orzeczono w pkt 120 niniejszego wyroku, opóźnienie w postępowaniach o udzielenie pozwoleń na dopuszczenie do obrotu nie jest samo w sobie wystarczające dla podważenia statusu potencjalnego konkurenta. Wobec tego należy oddalić ten drugi zarzut szczegółowy z tych samych powodów, które zostały wskazane w owym pkt 120. Co do odniesienia w motywie 1126 spornej decyzji do tak zwanej korzyści „pierwszego wchodzącego na rynek” czerpanej przez wytwórcę generycznych produktów leczniczych, który jako pierwszy wprowadził swój produkt na rynek, z owego odniesienia w żadnym wypadku nie wynika, że jedynie wytwórcę będącego w stanie jako pierwszy wprowadzić swój produkt na rynek można uznać za potencjalnego konkurenta wytwórcy oryginalnych produktów leczniczych. W pozostałym zakresie wystarczy stwierdzić, że Servier kwestionuje ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd dotyczące takiego opóźnienia i że jej argumentacja jest zatem niedopuszczalna.

264    Co do podnoszonego przeinaczenia dowodów braku zapasów peryndoprylu Tevy objętych pozwoleniem na dopuszczenie do obrotu, należy zauważyć, podobnie jak Komisja, że ponieważ Servier nie wskazała precyzyjnie dowodów, na których przeinaczenie ta spółka się powołuje, Komisja nie może ustosunkować się do owego zarzutu szczegółowego, a Trybunał nie może przeprowadzić jego kontroli, skutkiem czego rzeczony zarzut należy odrzucić jako niedopuszczalny.

265    Co się tyczy przeinaczenia skargi Servier w pierwszej instancji w pkt 594 zaskarżonego wyroku w zakresie, w jakim Sąd zauważa, że Servier nie zakwestionowała pod względem faktycznym wynikającego z oświadczenia Tevy twierdzenia, zgodnie z którym była ona gotowa do wprowadzić swój peryndopryl na rynek pomimo ryzyka wytoczenia przeciwko niej powództw o naruszenie patentu, należy stwierdzić, iż Sąd ustosunkował się do argumentacji Servier co do istoty, w każdym wypadku, gdy odpowiedział w pkt 591 tego wyroku, że ryzyko wytoczenia przeciwko Teva powództw o naruszenie patentu oraz ryzyko wydania przeciwko niej zakazów tymczasowych w następstwie jej wejścia na rynek peryndoprylu nie pozwalały „na wykluczenie istnienia rzeczywistych i konkretnych możliwości pokonania przez Teva przeszkód związanych z rozpatrywanymi patentami”. Ponadto z tego pkt 594 wynika, że chociaż Teva była świadoma ryzyka naruszenia i ryzyka wydania tymczasowych zakazów od lutego 2006 r., to jednak kontynuowała ona działania przygotowawcze, jak wynika z pkt 598 tego wyroku.

266    Ponadto, jak przypomniano w pkt 109 niniejszego wyroku, istnienia patentu chroniącego proces wytwarzania składnika aktywnego, który przeszedł do domeny publicznej, nie należy samego w sobie postrzegać jako niemożliwej do pokonania przeszkody w wejściu na rynek i nie uniemożliwia ono zakwalifikowania jako potencjalnego konkurenta wobec wytwórcy danego oryginalnego produktu leczniczego wytwórcy generycznych produktów leczniczych, który rzeczywiście posiada silną determinację oraz własną zdolność do wejścia na rynek oraz który poprzez podjęte działania wykazuje gotowość do kwestionowania ważności rzeczonego patentu i poniesienia związanego z wchodzeniem na rzeczony rynek ryzyka wytoczenia przeciwko niemu powództwa o naruszenie przez uprawnionego ze wspomnianego patentu [wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 46].

267    Z elementów przypomnianych w pkt 265 niniejszego wyroku wynika zatem, że bez konieczności opierania się na fakcie, iż Servier nie zakwestionowała zamiaru Teva wejścia na rynek z ryzykiem, Sąd zbadał argumenty Servier co do istoty i uzasadnił w sposób wymagany prawem w świetle orzecznictwa przytoczonego w pkt 266 niniejszego wyroku swój wniosek, że istnienie patentów Servier nie stanowiło niemożliwej do pokonania przeszkody w potencjalnym wejściu na rynek Teva.

268    Z powyższego wynika, że zarzut szczegółowy dotyczący przeinaczenia podniesiony względem pkt 594 zaskarżonego wyroku jest bezskuteczny, gdyż dotyczy on części uzasadnienia zaskarżonego wyroku mającej charakter uzupełniający.

269    W czwartym zarzucie szczegółowym Servier kwestionuje ocenę e-maila Hetero z dnia 15 października 2007 r. pod pozorem powołania się na jego przeinaczenie. Tymczasem taki zarzut szczegółowy, jak przypomniano w pkt 58 niniejszego wyroku, nie wchodzi w zakres kompetencji Trybunału w ramach postępowania odwoławczego.

270    W świetle powyższych elementów część pierwszą zarzutu czwartego należy oddalić.

2.      W przedmiocie części drugiej, dotyczącej kwalifikacji jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel

271    W części drugiej zarzutu czwartego Servier zarzuca Sądowi, że w pkt 698, 700 i 704 zaskarżonego wyroku potwierdził on kwalifikację ugody Teva jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel. W tym względzie Servier, powtarzając jednocześnie argumentację przedstawioną w ramach zarzutu pierwszego, twierdzi, że fakt, iż ugoda Teva obejmuje klauzule ograniczające konkurencję i płatność zachęcającą Teva do poddania się takim klauzulom, nie wystarcza do zakwalifikowania tej ugody jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel, podczas gdy w szczególności rzeczona ugoda sprzyjała również wcześniejszemu wejściu na rynek Teva i wywołała zatem skutki prokonkurencyjne.

272    Przed rozważeniem konkretnych zarzutów szczegółowych podniesionych przez Servier w tym kontekście należy na wstępie przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 73, 76 i 77 niniejszego wyroku ewentualne prokonkurencyjne skutki porozumienia są pozbawione znaczenia w zakresie badania jego antykonkurencyjnego celu, w tym, aby sprawdzić jego ewentualną szkodliwość. Należy również zaznaczyć, że jak wynika z orzecznictwa przypomnianego w szczególności w pkt 83 niniejszego wyroku, odroczenie wejścia na rynek generycznych produktów leczniczych w zamian za transfer wartości majątkowych przez wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych na rzecz wytwórcy owych generycznych produktów leczniczych należy uznać za stanowiące ograniczenie konkurencji ze względu na cel, jeżeli te transfery wartości majątkowych można uzasadnić jedynie interesem handlowym tych wytwórców produktów leczniczych w tym, by nie konkurować między sobą w oparciu o jakość.

a)      W przedmiocie celów ugody Teva

1)      Argumentacja stron

273    Servier utrzymuje, że Sąd naruszył prawo, gdy nie uwzględnił obiektywnych celów realizowanych ugodą Teva tylko z tego powodu, że owa ugoda obejmowała klauzule ograniczające konkurencję. Zdaniem Servier Sąd pominął fakt, że głównym celem wspomnianej ugody było zaopatrywanie się przez Teva w peryndopryl. Polubowne rozstrzyganie sporów dotyczących patentów Servier stanowiło jedynie „drugorzędny” cel, którego zakres był ograniczony, ponieważ nie obejmował on toczącego się przed EUP postępowania dotyczącego ważności patentu 947. Zdaniem Servier cele te nie są same w sobie szkodliwe dla konkurencji.

274    Ponadto zastosowana przez Sąd w pkt 704 zaskarżonego wyroku analogia między ugodą Teva a okolicznościami leżącymi u podstaw wyroku z dnia 20 listopada 2008 r., Beef Industry Development Society i Barry Brothers (C‑209/07, EU:C:2008:643), jest bezzasadna, ponieważ owe okoliczności dotyczyły nie wejścia nowego konkurenta na rynek, lecz opuszczenia rynku przez konkurencyjne przedsiębiorstwa obecne już na rynku.

275    Komisja kwestionuje tę argumentację.

2)      Ocena Trybunału

276    Servier kwestionuje istnienie ograniczenia konkurencji ze względu na cel, opierając się na podnoszonej zgodności z prawem niektórych celów deklarowanych w ugodzie Teva i zgodności z prawem zamiaru stron w tym zakresie. Zdaniem Servier Sąd naruszył prawo, gdy nie uwzględnił tych celów ani tego zamiaru w ramach kwalifikacji ugody Teva jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel.

277    Jednakże należy przypomnieć, że dla zakwalifikowania danego zachowania jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel należy określić obiektywne cele w zakresie konkurencji, do których osiągnięcia zachowanie to zmierza. Natomiast, jak orzeczono w pkt 87 niniejszego wyroku, okoliczność, że przedsiębiorstwa działały bez zamiaru zapobieżenia, ograniczenia lub zakłócenia konkurencji, a także okoliczność, że realizowały one pewne uzasadnione cele, nie są decydujące dla zastosowania art. 101 ust. 1 TFUE. Istotna jest jedynie ocena stopnia szkodliwości gospodarczej tej praktyki dla prawidłowego funkcjonowania konkurencji na odnośnym rynku. Ocena ta powinna opierać się na obiektywnych względach, w razie potrzeby po przeprowadzeniu szczegółowej analizy wspomnianej praktyki, jej celów oraz kontekstu gospodarczego i prawnego, w który się ona wpisuje [zob. podobnie wyroki: z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 84, 85; a także z dnia 25 marca 2021 r., Lundbeck/Komisja, C‑591/16 P, EU:C:2021:243, pkt 131].

278    Ponadto w zakresie, w jakim Servier, zaznaczając, że „głównym” celem ugody Teva było zaopatrywanie się przez Teva w peryndopryl, a celem „drugorzędnym” – polubowne rozstrzyganie sporów, stara się powołać na orzecznictwo dotyczące ograniczeń akcesoryjnych, należy stwierdzić, z powodów przedstawionych w pkt 148–151 niniejszego wyroku, że orzecznictwo to nie ma zastosowania do sytuacji takiej jak przedstawiona w ugodzie Teva. Po pierwsze bowiem, klauzula ugody Teva przewidująca zaopatrywanie się przez Teva w peryndopyl nie jest neutralna dla konkurencji z powodu istnienia płatności odwróconych stanowiących transfery wartości majątkowych, a po drugie, biorąc pod uwagę istnienie tych płatności, ograniczeń konkurencji wynikających z klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów i o niewprowadzaniu do obrotu nie można uznać za obiektywnie konieczne do wspomnianej klauzuli dostaw ani do ugody, zwłaszcza w przypadku gdy klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów i niewprowadzaniu do obrotu interpretowane są w świetle wyłącznego charakteru klauzuli dostaw.

279    W związku z powyższym należy oddalić podniesiony przez Servier zarzut szczegółowy, bez konieczności orzekania w przedmiocie znaczenia dla niniejszej sprawy wyroku z dnia 20 listopada 2008 r., Beef Industry Development Society i Barry Brothers (C‑209/07, EU:C:2008:643).

b)      W przedmiocie niejednoznaczności skutków ugody Teva

1)      Argumentacja stron

280    Servier utrzymuje, że w dniu zawarcia ugody Teva potencjalne skutki tej ugody ujmowane całościowo i w zakresie, w jakim były możliwe do zidentyfikowania w tym dniu, były ambiwalentne, skutkiem czego zakwalifikowanie ugody Teva jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel jest wykluczone, co wynika z argumentacji przywołanej przez Servier w zarzucie pierwszym. Sąd przeinaczył okoliczności faktyczne dotyczące kontekstu tej ugody w szczególności w pkt 644 i 667 zaskarżonego wyroku i pominął jej skutki prokonkurencyjne.

281    Komisja kwestionuje tę argumentację.

2)      Ocena Trybunału

282    Servier nie może powoływać się na pozytywne lub przynajmniej ambiwalentne dla konkurencji skutki, do których mogła prowadzić ugoda Teva, ponieważ zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 73, 76 i 77 niniejszego wyroku badanie takich skutków, niezależnie od tego, czy są one rzeczywiste, czy potencjalne, lub też negatywne, czy pozytywne, nie jest konieczne w celu ustalenia, czy ugodę tę można zakwalifikować jako ograniczenie konkurencji ze względu na cel. Tak więc niezależnie od tego, czy podnoszone pozytywne skutki wynikające z wcześniejszego wejścia Teva na rynek nie musiały niechybnie nastąpić, ze względu na to, że Servier miała wynikające z umowy uprawnienie do zablokowania takiego wejścia w zamian za dodatkową płatność odwróconą, argumentacji tej w żadnym razie nie można uwzględnić. Należy zatem oddalić ten zarzut szczegółowy.

c)      W przedmiocie szkodliwości klauzul ugody Teva

1)      Argumentacja stron

283    Co się tyczy zawartej w ugodzie Teva klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów, Servier powtarza argumentację przedstawioną w ramach zarzutu pierwszego, w myśl której ten rodzaj klauzuli zwyczaju nie jest sam w sobie szkodliwy dla konkurencji. W pkt 648 i 649 zaskarżonego wyroku Sąd błędnie zastosował orzecznictwo wynikające z wyroku z dnia 25 lutego 1986 r., Windsurfing International/Komisja (193/83, EU:C:1986:75), i popełnił błąd, gdy uznał, że bez znaczenia jest okoliczność, iż owa klauzula nie obejmowała postępowania przed EUP.

284    Co się tyczy klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu w ugodzie Teva, w pkt 663 i 664 zaskarżonego wyroku Sąd pominął okoliczność, że zakres stosowania tej klauzuli był ograniczony do peryndoprylu naruszającego patenty Servier, ponieważ pozostawia Teva swobodę opracowania nienaruszającej patentu postaci tego produktu medycznego. W pkt 666 tego wyroku Sąd również niesłusznie pominął dowody dotyczące opracowania przez Teva nienaruszającej patentu odmiany wspomnianego produktu leczniczego. Sąd popełnił błąd, nie wziąwszy pod uwagę okoliczności, że zaopatrywanie się przez Teva w generyczny peryndopyl zmniejszało, a nawet znosiło ewentualne ograniczające konkurencję skutki rzeczonej klauzuli. Sąd przyjął jednak w pkt 954 wspomnianego wyroku, że ograniczający konkurencję charakter ugody zawartej z Krka mogą zrównoważyć prokonkurencyjne skutki umowy licencyjnej zawartej z tym ostatnim przedsiębiorstwem.

285    Co się tyczy klauzuli wyłączności dostaw, Servier podnosi trzy zarzuty szczegółowe.

286    Przede wszystkim Sąd przeinaczył tę klauzulę. Wbrew stwierdzeniom Sądu zawartym w pkt 662 zaskarżonego wyroku z rzeczonej klauzuli nie wynikał zakaz zaopatrywania się przez Teva u innych dostawców. Teva zachowała zatem swobodę w zaopatrywaniu się u osób trzecich w peryndopryl inny niż sporządzony z krystalicznej postaci erbuminy alfa chronionej patentem 947. W pkt 663 tego wyroku Sąd błędnie wywnioskował, że ugoda Teva wykraczała poza zakres patentów Servier.

287    Następnie Servier utrzymuje, że w pkt 672 zaskarżonego wyroku Sąd niesłusznie i nie podając przy tym uzasadnienia, stwierdził, iż klauzula wyłączności dostaw była nietypowa. Tymczasem ten rodzaj klauzuli jest zgodny z prawem i często wykorzystywany, szczególnie przez Teva.

288    Wreszcie, Servier twierdzi, że ocena klauzuli wyłączności dostaw powinna brać pod uwagę jej kontekst ze względu na konkurencję, jaka miałaby miejsce w przypadku braku tej klauzuli. Ponieważ w ugodzie Teva pozwolono Teva na wejście na rynek peryndoprylu, wykluczona jest kwalifikacja tej umowy jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel.

289    Komisja kwestionuje zarówno dopuszczalność, jak i zasadność tej argumentacji.

2)      Ocena Trybunału

290    Poprzez tę argumentację Servier kwestionuje dokonaną przez Sąd ocenę zakwalifikowania ugody Teva jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel, twierdząc w istocie, że ani klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów zawarta w tej ugodzie, ani klauzula o niewprowadzaniu do obrotu lub klauzula wyłączności dostaw zawarta w tej ugodzie nie mogą powodować skutków antykonkurencyjnych.

291    Tymczasem, jak przypomniano w pkt 88 niniejszego wyroku, w celu ustalenia, czy praktykę o znamionach zmowy można zakwalifikować jako ograniczenie konkurencji ze względu na cel, należy zbadać jej treść, genezę oraz kontekst prawny i gospodarczy, zwłaszcza szczególne cechy rynku, na którym wystąpią konkretnie jej skutki. Okoliczność, że brzmienie porozumienia zmierzającego do wdrożenia tej praktyki nie wskazuje na cel antykonkurencyjny, nie jest sama w sobie decydująca.

292    Zakwalifikowanie jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel nie zależy ani od formy umów lub instrumentów prawnych zmierzających do wdrożenia takiej praktyki o znamionach zmowy, ani od tego, jakie może być subiektywne postrzeganie przez strony wyniku sporu między nimi w kwestii ważności patentu. Istotna jest jedynie ocena stopnia szkodliwości gospodarczej tej praktyki dla prawidłowego funkcjonowania konkurencji na odnośnym rynku. Ocena ta powinna opierać się na obiektywnych względach, w razie potrzeby po przeprowadzeniu szczegółowej analizy wspomnianej praktyki, jej celów oraz kontekstu gospodarczego i prawnego, w który się ona wpisuje [zob. podobnie wyroki: z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 84, 85; a także z dnia 25 marca 2021 r., Lundbeck/Komisja, C‑591/16 P, EU:C:2021:243, pkt 131].

293    Tak więc ugody, w ramach których wytwórca generycznych produktów leczniczych starający się wejść na rynek uznaje, przynajmniej czasowo, ważność patentu posiadanego przez wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych i zobowiązuje się tym samym do tego, że nie będzie kwestionował jej w dalszym ciągu i że nie wejdzie na ten rynek, mogą skutkować ograniczeniem konkurencji, jako że kwestionowanie ważności i zakresu patentu stanowi element normalnej gry konkurencyjnej w sektorach, w których istnieją wyłączne prawa do technologii [wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 81].

294    Jak Sąd zaznaczył w istocie w pkt 305 zaskarżonego wyroku, w celu ustalenia, czy ugodę można zakwalifikować jako ograniczenie konkurencji ze względu na cel, należy zatem analizować nie każdą z jej klauzul w sposób odrębny, lecz dokonać oceny, czy owa ugoda, rozpatrywana jako całość, wykazuje stopień szkodliwości gospodarczej dla prawidłowego funkcjonowania konkurencji na odnośnym rynku uzasadniający taką kwalifikację. Ze względu na ścisłe powiązania między klauzulami o niekwestionowaniu ważności patentów, o niewprowadzaniu do obrotu i wyłączności dostaw zawartymi w ugodzie Teva nieodzowne było zatem zbadanie tych klauzul jako stanowiących jedną całość.

295    Ponadto w argumentacji Servier nie wzięto pod uwagę przypomnianego w pkt 83 niniejszego wyroku orzecznictwa, z którego wynika, że kryterium pozwalające zweryfikować, czy ugoda taka jak ugoda Teva stanowi ograniczenia konkurencji ze względu na cel, polega na zweryfikowaniu, czy transfery wartości majątkowych dokonane przez wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych na rzecz wytwórcy generycznych produktów leczniczych stanowią świadczenie wzajemne za powstrzymanie się przez tego ostatniego od wejścia na dany rynek [zob. podobnie wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 87–94].

296    W niniejszej sprawie w pkt 644 i 645 zaskarżonego wyroku Sąd uznał za nieistotne potencjalnie neutralne lub prokonkurencyjne skutki ugody Teva oraz możliwość stosowania orzecznictwa dotyczącego ograniczeń akcesoryjnych, przy czym nie dopuścił się naruszeń prawa mogących podważyć wniosek, do jakiego doszedł on w tych punktach, jak wynika z powodów przedstawionych w pkt 76 i 77 oraz 148–151, 272 i 278 niniejszego wyroku.

297    Co się tyczy ograniczeń nałożonych na Teva co do jej zachowania na rynku, Sąd potwierdził w istocie ustalenia faktyczne dokonane w spornej decyzji. Z powodów przedstawionych w pkt 647–678 zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, po pierwsze, że klauzula o niekwestionowaniu ważności patentów zakazywała Teva wykazywania, że jej peryndopryl nie narusza patentów Sevier i zakwestionowania ich ważności w Zjednoczonym Królestwie. Po drugie, stwierdził on, że klauzula o niewprowadzaniu do obrotu zobowiązywała Teva do zaniechania jakiegokolwiek wytwarzania lub wprowadzania do obrotu własnego peryndoprylu, który Servier uznał za naruszający patenty, lub jakiejkolwiek odmiany, którą Servier może uznać za naruszającą patenty. Po trzecie, stwierdził on, że klauzula wyłączności dostaw, która jest ściśle powiązana z poprzednią klauzulą, stawia Teva przed alternatywą polegającą albo na dystrybucji peryndoprylu od Servier sporządzonego z krystalicznej postaci erbuminy alfa, albo, w przypadku braku dostaw od Servier, na otrzymaniu odszkodowania ryczałtowego w kwocie 500 000 GBP miesięcznie. Połączonym efektem tej alternatywy i zestawienia tych klauzul było w praktyce pozwolenie Servier na uniemożliwienie Teva wprowadzenia do obrotu w Zjednoczonym Królestwie generycznej odmiany peryndoprylu sporządzonej z krystalicznej postaci erbuminy alfa bez zgody Servier.

298    Otóż Servier zarzuca Sądowi przeinaczenie klauzuli wyłączności dostaw i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu. Wbrew temu, co wynika z pkt 662 i 663 zaskarżonego wyroku, klauzule te, po pierwsze, objęły jedynie odmianę peryndoprylu sporządzoną z krystalicznej postaci erbuminy alfa, efektem czego Teva miała swobodę zakupu innych postaci peryndoprylu od osób trzecich, a także wprowadzania ich do obrotu, oraz, po drugie, zakres tych klauzul nie przekroczył zakresu stosowania patentów Servier.

299    W powyższym względzie, jeśli chodzi o pkt 663 zaskarżonego wyroku, z pkt 6 tego wyroku wynika, że patent 947 dotyczy konkretnie odmiany peryndoprylu sporządzonej z krystalicznej postaci erbuminy alfa i procesów jej wytworzenia, przy czym wspomniany wyrok nie zawiera innych wyjaśnień podważających tę okoliczność. Tymczasem z brzmienia ugody Teva wynika, że zawarte w niej klauzule o niewprowadzaniu do obrotu i o wyłączności dostaw miały zastosowanie także jedynie do peryndoprylu sporządzonego z krystalicznej postaci erbuminy alfa, który jest zatem nieuchronnie objęty zakresem stosowania tego patentu. Tym samym poczynione w pkt 663 zaskarżonego wyroku ustalenie, w myśl którego klauzule te wykraczały poza zakres stosowania patentów Servier określonych w ugodzie Teva, opiera się na przeinaczeniu tej ugody.

300    Jednakże w pkt 665 i 666 zaskarżonego wyroku Sąd uwzględnił w sposób prawidłowy i jednoznaczny ograniczenie stosowania wspomnianych klauzul do peryndoprylu sporządzonego z krystalicznej postaci erbuminy alfa w ramach dokonanej analizy celu tych klauzul z punktu widzenia konkurencji. Z całej treści pkt 662, 665 i 666 tego wyroku wynika zatem, że Sąd nie dopuścił się w tym względzie żadnego przeinaczenia. Ponadto, jak zauważyła rzecznik generalna w pkt 175 opinii, Sąd oddalił argumentację Servier jako pozbawioną znaczenia i uzasadnił to tym, że postacią peryndoprylu, którą Teva zamierzała wprowadzać do obrotu w dniu podpisania ugody Teva, była właśnie postać będąca przedmiotem zawartych w tej ugodzie klauzul o niewprowadzaniu do obrotu i o wyłączności dostaw. W związku z tym okoliczność, że zakres stosowania owych klauzul był ograniczony do tej postaci peryndoprylu, nie podważa ich ograniczającego konkurencję charakteru zbadanego przez Sąd. Stwierdzone w pkt 299 niniejszego wyroku przeinaczenie wspomnianych klauzul nie podważa wniosku sformułowanego przez Sąd co do charakteru antykonkurencyjnego tych klauzul i dotyczy ostatecznie części uzasadnienia zaskarżonego wyroku mającej charakter uzupełniający. Podobnie nie można uwzględnić argumentu Servier dotyczącego podnoszonego zwyczajowego charakteru tych klauzul, gdyż w żaden sposób nie podważa on tego antykonkurencyjnego charakteru.

301    W pozostałym zakresie należy oddalić inne argumenty Servier dotyczące podnoszonego braku szkodliwości klauzul o niekwestionowaniu ważności patentów i niewprowadzaniu do obrotu, ponieważ, jak zauważa Komisja, zmierzają one w rzeczywistości do zakwestionowania dokonanych przez Sąd ocen przedstawionych mu dowodów oraz istotnych okoliczności faktycznych do celów interpretacji ugody Teva.

d)      W przedmiocie płatności odwróconej

1)      Argumentacja stron

302    Servier powtarza na wstępie, że uzgodnienie w ugodzie w sporach patentowych płatności odwróconej nie jest samo w sobie antykonkurencyjne. To samo dotyczy tym bardziej sytuacji, gdy ten rodzaj płatności przewidziano w ramach umowy o dostawy takiej jak ugoda Teva. Servier odsyła w tym względzie do swej argumentacji podniesionej w ramach części trzeciej zarzutu pierwszego, streszczonej w pkt 139 i 140 niniejszego wyroku.

303    Co się tyczy przewidzianej w ugodzie Teva klauzuli dotyczącej ryczałtowego odszkodowania, Servier utrzymuje, że w pkt 660 i 699 zaskarżonego wyroku Sąd dopuścił się szeregu naruszeń prawa, gdy uznał, iż to odszkodowanie stanowi część płatności odwróconej, na podstawie której tę ugodę zakwalifikowano jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel. W pkt 685 zaskarżonego wyroku Sąd niesłusznie wykluczył, że taka klauzula ma charakter zwyczajowy. Nawet jeśli wspomniane odszkodowanie miało na celu rekompensatę dla Teva w zamian za jej rezygnację z wejścia na rynek peryndoprylu, nie wystarcza to do zakwalifikowania go jako płatności odwróconej. Rzeczone odszkodowanie ryczałtowe jest bowiem powiązane nie z ugodą w sporach patentowych, lecz z niewykonaniem przewidzianego w ugodzie Teva obowiązku wyłączności dostaw. Ze względu na swój charakter płatność takiego odszkodowania ryczałtowego nie była pewna. W związku z tym tego odszkodowania nie należało uwzględniać w ramach porównania z kosztami nieodłącznie związanymi z ugodą w sporach patentowych.

304    Co do płatności kwoty 5 mln GBP na rzecz Teva, w celu zakwestionowania znaczenia tej płatności przy kwalifikacji ugód w sporach patentowych jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel Servier odsyła do swej argumentacji w ramach zarzutu pierwszego. Zdaniem Servier wspomniana płatność miała na celu pokrycie kosztów poniesionych przez Teva z powodu rozwiązania umów wiążących ją z Hetero i z Alembic Pharmaceuticals Ltd, wytwarzania generycznej odmiany peryndoprylu, zniszczenia istniejących zapasów oraz kosztów sądowych. Otóż koszty te wynikają bezpośrednio z ugody Teva.

305    Servier zarzuca Sądowi, że przeinaczył on argumenty tej spółki dotyczące podstawy płatności kwoty 5 mln GBP, gdy w pkt 697 zaskarżonego wyroku stwierdził, że utrzymywała ona, iż płatność ta miała na celu „zabezpieczenie” klauzuli wyłączności dostaw przewidzianej w ugodzie Teva, mimo że podniosła ona, iż celem owej ugody z jej punktu widzenia było zapewnienie sobie usług Teva jako dystrybutora generycznych produktów leczniczych w Zjednoczonym Królestwie. Tymczasem Sąd nie zweryfikował tej informacji.

306    Komisja kwestionuje zarówno dopuszczalność, jak i zasadność tej argumentacji.

2)      Ocena Trybunału

307    Nie można uwzględnić argumentu, że płatności Servier na rzecz Teva nie należy utożsamiać z płatnością odwróconą z tego względu, iż ugoda Teva nie jest ugodą w sporze, lecz umową o wyłączne dostawy. Okoliczność ta nie zmienia faktu, że jak wynika z pkt 290–300 niniejszego wyroku, owa ugoda obejmuje ograniczenia konkurencji ze względu na cel, a zatem, jak przypomniano w szczególności w pkt 272 niniejszego wyroku, okoliczność zapłaty przez Servier kwot pieniężnych w zamian za zgodę Teva na te ograniczenia może stanowić taką płatność.

308    Ponadto, aby praktyka o znamionach zmowy była objęta zakazem przewidzianym w art. 101 ust. 1 TFUE, powinna ona spełniać szereg warunków zależących nie od charakteru prawnego tej praktyki lub instrumentów prawnych zmierzających do jej wdrożenia, lecz od jej powiązań z konkurencją, jak przypomniano w pkt 292 niniejszego wyroku. Jako że stosowanie tego postanowienia opiera się na ocenie skutków gospodarczych danej praktyki, rzeczonego postanowienia nie można interpretować jako stanowiące jakiekolwiek ustalone z góry rozstrzygnięcie w odniesieniu do danej kategorii porozumień określonej jej charakterem prawnym, ponieważ ocena każdego porozumienia powinna opierać się na jego treści i kontekście gospodarczym, a w szczególności uwzględniać sytuację na danym rynku (zob. podobnie wyroki: z dnia 30 czerwca 1966 r., LTM, 56/65, EU:C:1966:38, s. 358; a także z dnia 17 listopada 1987 r., British American Tobacco i Reynolds Industries/Komisja, 142/84 i 156/84, EU:C:1987:490, pkt 40). Ponadto, gdyby strony antykonkurencyjnych porozumień mogły uniknąć stosowania art. 101 TFUE po prostu poprzez nadanie tym porozumieniom pewnych form, skuteczność prawa konkurencji Unii byłaby poważnie zagrożona.

309    Należy również oddalić argumenty, w których Servier twerdzi, że ani wstępnej płatności w kwocie 5 mln GBP, ani odszkodowania ryczałtowego w kwocie 5,5 mln GBP nie można uznać za stanowiące część płatności odwróconej. Jak wynika bowiem z pkt 161–167 niniejszego wyroku, należy zbadać, czy dodatni bilans netto transferów wartości majątkowych może być usprawiedliwiony w całości koniecznością zrekompensowania kosztów lub niedogodności związanych z tym sporem, a jeżeli tak nie jest, dokonać oceny, czy ów dodatni bilans netto tych transferów wartości majątkowych był wystarczająco duży, by faktycznie zachęcić wytwórcę generycznych produktów leczniczych do zrezygnowania z wejścia na odnośny rynek.

310    Otóż z łącznej lektury pkt 687–699 zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd przeanalizował w sposób szczegółowy kwestię, czy dwie omawiane płatności były konieczne zgodnie z warunkami wynikającymi z orzecznictwa przypomnianego w pkt 161–167 niniejszego wyroku, oraz kwestię, czy te dwie płatności, w szczególności ze względu na ich wielkość, skłoniły Teva do zaakceptowania ograniczeń konkurencji przewidzianych w ugodzie Teva. Ponieważ Servier nie zdołała przedstawić dowodów, które mogłyby podważyć ustalenia dokonane przez Komisję w spornej decyzji, Sąd w świetle rozważań przedstawionych w pkt 687–699 zaskarżonego wyroku orzekł z poszanowaniem prawa, że kwota 10,5 mln GBP, którą Servier zapłacił na rzecz Teva, skłoniła tę ostatnią do rezygnacji z wejścia na rynek.

311    Argumentację Servier dotyczącą płatności odwróconej oraz zarzut czwarty w całości należy zatem oddalić.

E.      W przedmiocie zarzutu piątego, dotyczącego ugody Lupin

312    W ramach zarzutu piątego Servier kwestionuje ocenę dokonaną przez Sąd w zakresie stosowania art. 101 ust. 1 TFUE do ugody Lupin. Zarzut pierwszy składa się z trzech części.

1.      W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej potencjalnej konkurencji

a)      Argumentacja stron

313    W części pierwszej zarzutu piątego Servier zarzuca Sądowi, że naruszył on prawo przy stosowaniu kryterium prawnego pozwalającego zakwalifikować Lupin jako potencjalnego konkurenta, i odsyła w tym względzie do swej argumentacji przedstawionej w ramach zarzutu drugiego.

314    W pierwszej kolejności Servier utrzymuje, że zaskarżony wyrok zawiera szereg przeinaczeń.

315    Co się tyczy okoliczności faktycznych, po pierwsze, w pkt 729 i 730 zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, że po wydaniu decyzji EUP z dnia 27 lipca 2006 r. materiał dowodowy zawarty w aktach nie zawiera wzmianki, a nawet sugestii, by Lupin zamierzała zrezygnować z kwestionowania ważności patentu 947. Tymczasem stwierdzenie to jest nieścisłe i Sąd dopuścił się w tym względzie przeinaczenia okoliczności faktycznych. Lupin zaskarżyła tę decyzję i wniosła do sądu Zjednoczonego Królestwa powództwo o unieważnienie patentu 947, które zostało połączone z powództwami wniesionymi przez Apotex i Krka, lecz nie była pewna swych szans na wygranie sporu, wbrew temu, co wynika z motywu 1016 spornej decyzji.

316    Po drugie, Sąd przeinaczył okoliczności faktyczne, gdy uznał w pkt 748 i 749 zaskarżonego wyroku, że w dniu zawarcia ugody Lupin spółka ta uczestniczyła w zaawansowanych negocjacjach z partnerami handlowymi w odniesieniu do dystrybucji generycznej odmiany peryndoprylu. Servier uważa jednak, że te negocjacje były ograniczone i nigdy do niczego nie doprowadziły.

317    Sąd przeinaczył również skargę w pierwszej instancji poprzez stwierdzenie zawarte w pkt 736 zaskarżonego wyroku, że Servier nie kwestionuje w odniesieniu do Lupin kryteriów oceny zastosowanych przez Komisję przy wykazywaniu istnienia potencjalnej konkurencji.

318    W drugiej kolejności Servier zarzuca Sądowi, że nie wziął on w wystarczającym stopniu pod uwagę sytuacji patentowej i handlowej, z którą miała do czynienia Lupin.

319    Co się tyczy sytuacji patentowej, w pkt 728 zaskarżonego wyroku Sąd niesłusznie orzekł, że sposób postrzegania przez Lupin tej sytuacji był istotny jedynie przy ocenie zamiaru wejścia tego przedsiębiorstwa na rynek.

320    W odniesieniu do trudności handlowych Servier zarzuca Sądowi, że w pkt 749 zaskarżonego wyroku uznał on, iż Lupin miała rzeczywiste i konkretne możliwości wprowadzenia swej generycznej odmiany peryndoprylu do obrotu w całej Unii, podczas gdy przedsiębiorstwo to było obecne wyłącznie w Zjednoczonym Królestwie. W tym względzie Servier zarzuca Sądowi, że przeinaczył on przedstawioną przez nią argumentację, gdy stwierdził, iż spółka ta poprzestała na powołaniu się na niemożliwe do pokonania przeszkody handlowe, chociaż zaznaczyła ona, że Lupin, ponieważ nie posiadała partnerów handlowych, nie mogła wejść na rynek w krótkim terminie.

321    Komisja kwestionuje tę argumentację.

b)      Ocena Trybunału

322    Należy stwierdzić, że pod pozorem powołania się na nieprawidłowość niektórych ustaleń faktycznych w świetle akt sprawy lub na przeinaczenie dowodów Servier kwestionuje w rzeczywistości ocenę tych okoliczności faktycznych i tych dowodów dokonaną przez Sąd w pkt 730, 748 i 749 zaskarżonego wyroku, co nie wchodzi w zakres kompetencji Trybunału w ramach postępowania odwoławczego, jak przypomniano w pkt 58 niniejszego wyroku.

323    Co się tyczy twierdzenia, w myśl którego Sąd przeinaczył wniesioną przez Servier skargę w pierwszej instancji, należy zauważyć, że z jasnego i precyzyjnego brzmienia pkt 108 tej skargi wynika, iż Servier kwestionuje kryteria prawne zastosowane przez Komisję. Servier utrzymywała bowiem, że ta instytucja niewłaściwie zastosowała orzecznictwo dotyczące oceny potencjalnej konkurencji. Komisja pozbawiła treści sformułowania „rzeczywiste i konkretne” oraz „uwzględniła kryterium prawne sprzeczne z orzecznictwem”, gdy uznała w spornej decyzji, że brak niemożliwych do pokonania barier napotkanych przez wytwórców generycznych produktów leczniczych oznaczał stwierdzenie istnienia rzeczywistych i konkretnych możliwości wejścia na rynek.

324    Jednakże niezależnie od tego przeinaczenia należy stwierdzić, że Sąd nie ograniczył się do zbadania jedynie kwestii istnienia ewentualnych niemożliwych do pokonania przeszkód w wejściu Lupin na rynek, lecz zbadał również dokładnie, w szczególności w pkt 718–724 zaskarżonego wyroku, działania przygotowawcze podjęte przez to przedsiębiorstwo w celu wejścia na rynek i pozwalające na stwierdzenie, zgodnie z tym, co orzeczono w pkt 79, 80 i 104–111 niniejszego wyroku, że Lupin miała zamiar, zdolność, a zatem rzeczywiste i konkretne możliwości do takiego wejścia. Co więcej, zgodnie z tym, co orzeczono w pkt 118, 120 i 121 niniejszego wyroku, Sąd nie dopuścił się żadnego naruszenia prawa, gdy orzekł, z powodów wskazanych w pkt 736–743 zaskarżonego wyroku, że argumenty Servier dotyczące trudności napotykanych przez Lupin w postępowaniach o udzielenie pozwoleń na dopuszczenie do obrotu nie mogły podważyć jej statusu jako potencjalnego konkurenta. Stwierdzone w ten sposób przeinaczenie nie ma zatem wpływu na ważność sentencji zaskarżonego wyroku.

325    Ponadto należy stwierdzić, że argumenty Servier odnoszące się do oceny sytuacji patentowej wobec Lupin pomijają okoliczność, że Sąd uwzględnił przeszkody patentowe i opierają się w tym zakresie na błędnym zrozumieniu treści zaskarżonego wyroku. Jak zauważono bowiem w pkt 108 niniejszego wyroku, Sąd nie uznał w szczególności w pkt 728 zaskarżonego wyroku, że postrzeganie przez wytwórcę generycznych produktów leczniczych siły patentu jest całkowicie pozbawione znaczenia dla oceny istnienia stosunku potencjalnej konkurencji między z jednej strony Servier a z drugiej strony Lupin, lecz że to postrzeganie może być istotne jedynie dla ustalenia, czy Lupin miała zamiar wejścia na rynek, nie zaś dla oceny jej zdolności do takiego wejścia. I tak, jak orzeczono w pkt 107–111 niniejszego wyroku, Sąd nie dopuścił się żadnego naruszenia prawa w tym względzie. Argumenty te należy zatem oddalić.

326    Co do szczegółowych zarzutów Servier dotyczących przeszkód regulacyjnych i handlowych, którym musiała stawić czoło Lupin, w szczególności związanych z koniecznością znalezienia partnerów handlowych oraz z podnoszonym przeinaczeniem argumentacji Servier w pierwszej instancji odnoszącej się do takich trudności handlowych, Servier zmierza w rzeczywistości do podważenia ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd w pkt 736–742 i 744–749 zaskarżonego wyroku, co nie wchodzi w zakres kompetencji Trybunału w ramach postępowania odwoławczego, jak przypomniano w pkt 58 niniejszego wyroku.

327    Z powyższego wynika, że część pierwszą zarzutu piątego należy oddalić.

2.      W przedmiocie części drugiej, dotyczącej kwalifikacji jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel

328    W części drugiej zarzutu piątego Servier, powtarzając argumentację przedstawioną w zarzucie pierwszym, zarzuca Sądowi, że naruszył on prawo, gdy zakwalifikował ugodę Lupin jako ograniczenie konkurencji ze względu na cel.

a)      W przedmiocie płatności odwróconej

1)      Argumentacja stron

329    Odnosząc się do argumentacji przedstawionej w zarzucie pierwszym, Servier podważa rozumowanie Sądu, zgodnie z którym zawarta jednocześnie z ugodą w sporach patentowych umowa handlowa stanowi płatność odwróconą sprawiającą, że owa ugoda staje się antykonkurencyjna ze względu na cel, w przypadku gdy wspomniana ugoda nie została zawarta na warunkach rynkowych.

330    Servier kwestionuje dokonane przez Sąd w pkt 827 zaskarżonego wyroku stwierdzenie, zgodnie z którym zapłata kwoty 40 mln EUR na rzecz Lupin stanowi płatność odwróconą. Dokonane przez Sąd w pkt 816 zaskarżonego wyroku porównanie tej kwoty z zyskami oczekiwanymi przez Lupin nie ma znaczenia dla sprawy, ponieważ wspomniana kwota stanowi wynagrodzenie za patenty i ponieważ Lupin nie zrezygnowała z wejścia na rynek, lecz uzależniła to wejście od spełnienia określonych warunków. Nawet jeśli owa kwota przekraczała zyski Lupin z dwóch lat, Komisja nie wykazała, że owa wartość była wystarczająca, aby zachęcić Lupin do zrezygnowania bezterminowo z wejścia na rynek peryndoprylu.

331    Komisja kwestionuje tę argumentację.

2)      Ocena Trybunału

332    Należy zaznaczyć, że argumentacja Servier polega w istocie na twierdzeniu, iż w przeciwieństwie do tego, co jej zdaniem orzekł Sąd, zapłata 40 mln EUR, której ta spółka dokonała na rzecz Lupin w zamian za przeniesienie praw własności intelektualnej dotyczących trzech zgłoszeń patentowych, nie stanowi płatności odwróconej, lecz słuszne wynagrodzenie za nabycie tych praw.

333    W tym względzie należy przypomnieć, że o ile – jak wynika z pkt 163 i 166 niniejszego wyroku – kwoty odpowiadające wynagrodzeniu za dostawę towarów lub świadczenie usług na rzecz wytwórcy oryginalnych produktów leczniczych mogą okazać się uzasadnione, o tyle nie ma to miejsca, jeżeli są one nadmierne, a zatem niekonieczne w tym celu. W takim przypadku, jak orzeczono w pkt 165 niniejszego wyroku, należy zbadać, czy dodatni bilans netto tych kwot, w tym ewentualnych uzasadnionych kosztów, jest wystarczająco duży, by faktycznie zachęcić wytwórcę generycznych produktów leczniczych do zrezygnowania z wejścia na odnośny rynek, przy czym ten bilans nie musi wcale przekraczać zysków, które osiągnąłby on, gdyby wygrał w postępowaniu dotyczącym patentu, które zostało rozstrzygnięte polubownie.

334    W niniejszej sprawie Sąd stwierdził w istocie w pkt 814–824 zaskarżonego wyroku, że zapłatę przez Servier na rzecz Lupin 40 mln EUR w zamian za przeniesienie trzech zgłoszeń patentowych złożonych przez Lupin należało zaliczyć do transferów wartości majątkowych pozwalających ustalić istnienie płatności odwróconej stanowiącej świadczenie wzajemne za rezygnację Lupin z wejścia na rynek. W tym względzie Sąd stwierdził w pkt 825 tego wyroku, że Servier nie zdołała przedstawić dowodów pozwalających uznać, że ta płatność odpowiadała transakcji przeprowadzonej na normalnych warunkach rynkowych. Uznając zatem w istocie, że przeniesiona technologia nie uzasadnia znaczenia takiej kwoty, Sąd stwierdził w pkt 827 tego wyroku zachęcający charakter wspomnianej płatności w kontekście polubownego rozstrzygania sporów patentowych między Servier a Lupin. Tymczasem w świetle kryteriów przypomnianych w poprzednim punkcie niniejszego wyroku ta ocena Sądu nie narusza w żaden sposób prawa.

335    W braku naruszeń prawa, na które powołuje się Servier, umożliwiających podważenie ważności tych ocen dokonanych przez Sąd, należy w pozostałym zakresie oddalić argumentację Servier w zakresie, w jakim zmierza ona w rzeczywistości do zwrócenia się do Trybunału o dokonanie nowej oceny okoliczności faktycznych i dowodów, co nie wchodzi w zakres jego właściwości w ramach postępowania odwoławczego, zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 58 niniejszego wyroku.

336    Argumentację Servier należy zatem oddalić.

b)      W przedmiocie szkodliwości klauzul ugody Lupin

1)      Argumentacja stron

337    Jeśli chodzi o klauzulę o niekwestionowaniu ważności patentów przewidzianą w ugodzie Lupin, Servier zarzuca Sądowi, że w pkt 836 zaskarżonego wyroku uznał, iż klauzula ta stanowiła oczywiste ograniczenie konkurencji, bez badania kontekstu, w jaki wpisuje się ta klauzula. Zdaniem Servier ugoda Lupin nie miała wpływu na kwestionowanie ważności patentu 947 przez osoby trzecie takie jak Apotex, co zresztą Sąd zauważył w odniesieniu do porozumień zawartych między Servier i Krka. Co się tyczy pozostałych patentów Servier, spółka ta twierdzi, że Lupin nie miała ani zamiaru, ani zdolności do ich zakwestionowania, czego Sąd nie zbadał.

338    W odniesieniu do klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu przewidzianej w ugodzie Lupin Servier kwestionuje, by mogła ona ograniczać konkurencję. W pkt 843 i 844 zaskarżonego wyroku Sąd nie uwzględnił kontekstu tej klauzuli, z którego wynika, że wejście Lupin na rynek w Zjednoczonym Królestwie zostało zablokowane przez patent 947 i nakazy sądowe uzyskane przez Servier, a także z faktu, że Lupin nie posiadała w tym dawnym państwie członkowskim ani pozwoleń na dopuszczenie do obrotu, ani partnerów handlowych.

339    Natomiast w ugodzie Lupin przewidziano, że Lupin zachowała możliwość wejścia na rynek peryndoprylu objętego patentami Servier, pod warunkiem że Servier zezwoliła wcześniej osobie trzeciej na wejście na ten rynek w drodze licencji na jej patenty. Tymczasem taka możliwość wcześniejszego wejścia na rynek stoi na przeszkodzie zakwalifikowaniu ugody Lupin jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel. W pkt 954 zaskarżonego wyroku Sąd wyraźnie uznał, że antykonkurencyjne skutki klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu może zneutralizować udzielenie licencji na korzystanie z patentu.

340    Jednakże w pkt 852 zaskarżonego wyroku Sąd wykluczył taką możliwość ze względu na niepewny charakter takiego przedwczesnego wejścia na rynek. Sporna decyzja nie zawiera takiego uzasadnienia. Servier utrzymuje, że zastępując w ten sposób uzasadnienie przyjęte przez Komisję własnym uzasadnieniem, Sąd przekroczył granice swych kompetencji i naruszył zasadę kontradyktoryjności. W każdym razie to uzasadnienie jest oczywiście błędne i przeinacza okoliczności faktyczne.

341    Jeśli chodzi o klauzulę przewidującą zawarcie umowy o dostawy peryndoprylu, Servier utrzymuje, że jest ona prokonkurencyjna, wbrew temu, co orzekł Sąd w pkt 858 i 859 zaskarżonego wyroku, ponieważ owa klauzula umożliwiała Lupin wejście na rynek peryndoprylu. Tego prokonkurencyjnego charakteru nie podważa ani okoliczność, że zobowiązanie Servier do zawarcia umowy dostawy z Lupin było uzależnione od spełnienia określonych warunków, ani okoliczność, że do zawarcia takiej umowy ostatecznie nie doszło. Co do braku wyraźnej kary w przypadku niewykonania tego zobowiązania, Servier zaznacza, że w spornej decyzji brak było takiej podstawy. Servier twierdzi, że jedyny powód, z jakiego nie została ostatecznie zawarta żadna umowa o dostawy, wynika z tego, iż Lupin zdołała uzyskać pozwolenie na dopuszczenie do obrotu swego peryndoprylu.

342    Co się tyczy przewidzianej w ugodzie Lupin klauzuli w sprawie przeniesienia i licencji, Servier uważa, że można ją było interpretować jako dorozumianą licencję na jej własne patenty, która to klauzula ma skutki prokonkurencyjne. Servier zarzuca Sądowi, że oddalił on ów argument z tego względu, że owa klauzula była niejasna i niepewna. Tymczasem pierwszy z tych elementów uzasadnienia, dotyczący niejasnego charakteru wspomnianej klauzuli, jest bezzasadny i nie jest zawarty w zaskarżonej decyzji. Drugi ze wspomnianych elementów uzasadnienia, dotyczący niepewnego charakteru możliwości, iż Servier przyzna Lupin licencję na korzystanie z patentu ze względu na warunki przypomniane w pkt 339 niniejszego wyroku, nie podważa prokonkurencyjnego charakteru klauzuli w sprawie przeniesienia i licencji.

343    Komisja kwestionuje tę argumentację.

2)      Ocena Trybunału

344    Sąd stwierdził w pkt 836 i 837 zaskarżonego wyroku, że ograniczający konkurencję charakter klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów przewidzianej w ugodzie Lupin był „oczywisty”, ponieważ klauzula ta przewidywała, że Lupin była zobowiązana zrezygnować z kwestionowania we wszystkich państwach członkowskich EOG ważności patentów Servier chroniących peryndopryl.

345    W pkt 839–864 tego wyroku Sąd stwierdził, że klauzula o niewprowadzaniu do obrotu przewidziana w ugodzie Lupin zakazuje Lupin wprowadzania do obrotu generycznej odmiany peryndoprylu na każdym rynku krajowym objętym tą ugodą, z wyjątkiem trzech przypadków: po pierwsze, w sytuacji gdy patenty Servier wygasły, zostały unieważnione lub zostały wycofane; po drugie, jeżeli Servier zezwoliła na wprowadzenie do obrotu przez osobę trzecią wersji generycznej produkowanej przez Servier; lub po trzecie, jeżeli Servier zrzekła się złożenia wniosku o wydanie zakazu lub nie uzyskała zakazu przeciwko osobie trzeciej, która wprowadzała do obrotu generyczną odmianę peryndoprylu nieprodukowaną przez Servier.

346    Sąd uznał, że pomimo niejasności niektórych klauzul ugody Lupin w kwestii, czy zakres tej ugody obejmował inne postacie peryndoprylu niż odmiana sporządzona z krystalicznej postaci erbuminy alfa objęta patentem 947, praktyczną konsekwencją tych klauzul było zakazanie Lupin wejścia na rynek peryndoprylu dopóty, dopóki patenty Servier pozostawały w mocy, o ile Servier nie zezwoliłaby wcześniej na wejście na ten rynek osób trzecich lub o ile owe patenty nie umożliwiają Servier sprzeciwienia się takiemu wejściu.

347    W pkt 858–860 zaskarżonego wyroku Sąd uznał za nieistotną okoliczność, że ugoda Lupin przewidywała zawarcie w przyszłości umowy o dostawy między Servier a Lupin, w istocie z tego powodu, że Servier nie była zobowiązana do zawarcia takiej ugody, a brak jej zawarcia nie pociągałby za sobą istotnych skutków prawnych dla stron.

348    Z powodów przedstawionych w pkt 865–887 zaskarżonego wyroku Sąd orzekł, że Komisja mogła zgodnie z prawem uznać wprowadzone w ten sposób ograniczenia dotyczące zachowania Lupin za ograniczenie konkurencji ze względu na cel.

349    W swej argumentacji Servier utrzymuje, że klauzule o niekwestionowaniu ważności patentów, o niewprowadzaniu do obrotu, w sprawie przeniesienia i licencji, a także klauzula przewidująca zawarcie umowy o dostawy, przewidziane w ugodzie Lupin, nie były antykonkurencyjne. Należy stwierdzić, że w tej argumentacji nie wzięto pod uwagę przypomnianego w pkt 83 niniejszego wyroku orzecznictwa, z którego wynika, że kryterium pozwalające zbadać, czy ugoda taka jak ugoda Lupin stanowi ograniczenie konkurencji ze względu na cel, polega na zbadaniu, czy transfery wartości majątkowych dokonane przez wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych na rzecz wytwórcy generycznych produktów leczniczych stanowią świadczenie wzajemne za rezygnację przez tego ostatniego z wejścia na dany rynek. Otóż, jak wynika z pkt 332–336 niniejszego wyroku, Sąd, bez dopuszczenia się naruszenia prawa, orzekł, że ugoda Lupin przewidywała płatność odwróconą w kwocie 40 mln EUR.

350    Ponadto z pkt 293 niniejszego wyroku wynika, że ugody, w ramach których wytwórca generycznych produktów leczniczych starający się wejść na rynek uznaje, przynajmniej czasowo, ważność patentu posiadanego przez wytwórcę oryginalnych produktów leczniczych i zobowiązuje się tym samym do tego, że nie będzie kwestionował jej w dalszym ciągu i że nie wejdzie na rynek, mogą skutkować ograniczeniem konkurencji, jako że kwestionowanie ważności i zakresu patentu stanowi element normalnej gry konkurencyjnej w sektorach, w których istnieją wyłączne prawa do technologii [wyrok z dnia 30 stycznia 2020 r., Generics (UK) i in., C‑307/18, EU:C:2020:52, pkt 81]. Co więcej, fakt, że ugoda ogranicza możliwości konkurowania przez potencjalnego konkurenta uprawnionego z patentu, nie wykluczając jednak wszelkich możliwości konkurowania ze strony tego konkurenta, nie może podważyć wniosku, zgodnie z którym taka ugoda stanowi ograniczenie konkurencji ze względu na cel.

351    W związku z tym, ponieważ Sąd nie naruszył w żaden sposób prawa w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku zwięźle przedstawionym w pkt 344–348 niniejszego wyroku, argumentację tę należy oddalić.

352    W pozostałym zakresie, co się tyczy argumentów Servier streszczonych w pkt 339–342 niniejszego wyroku, dotyczących podnoszonych prokonkurencyjnych skutków ugody Lupin, wystarczy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem przytoczonym w pkt 73, 76 i 77 niniejszego wyroku takie skutki nie są istotne w ramach badania istnienia ograniczenia konkurencji ze względu na cel.

c)      W przedmiocie zakresu stosowania ugody Lupin

1)      Argumentacja stron

353    Servier kwestionuje dokonaną przez Sąd w pkt 875–877 zaskarżonego wyroku ocenę, zgodnie z którą Komisja słusznie uznała, że zakres stosowania klauzul ograniczających konkurencję przewidzianych w ugodzie Lupin obejmował produkty inne niż peryndopryl sporządzony z krystalicznej postaci erbuminy alfa objętej patentem 947, który był przedmiotem sporów rozstrzygniętych polubownie w drodze tej ugody, i mógł w konsekwencji uzasadniać uznanie tej ugody za ograniczenie konkurencji ze względu na cel.

354    Zgadzając się w ten sposób z najbardziej niekorzystną dla Servier wykładnią ugody Lupin, Sąd naruszył zasadę domniemania niewinności oraz orzecznictwo, zgodnie z którym jeżeli sąd ma wątpliwości, to należy je rozpatrywać na korzyść przedsiębiorstwa będącego adresatem decyzji stwierdzającej naruszenie.

355    Servier utrzymuje ponadto, że dokonana w pkt 877 zaskarżonego wyroku ocena, zgodnie z którą klauzule o niewprowadzaniu do obrotu i o niekwestionowaniu ważności patentów przewidziane w ugodzie w sporach patentowych można zakwalifikować jako ograniczenie konkurencji ze względu na cel z tego tylko powodu, iż wykraczają one poza zakres stosowania „wyraźnie określonego patentu”, jest błędna pod względem prawnym. Ugoda tego rodzaju może bowiem zgodnie z prawem obejmować wszystkie patenty w celu zapobieżenia przyszłym sporom. W niniejszym przypadku ugoda Lupin w żaden sposób nie uniemożliwiła Lupin wprowadzania do obrotu wersji peryndoprylu nienaruszających patentu 947.

356    Komisja kwestionuje tę argumentację.

2)      Ocena Trybunału

357    W pkt 877 zaskarżonego wyroku Sąd wskazał, że obecność w ugodzie w sporze patentowym klauzuli o niekwestionowaniu ważności patentów i klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu, których zakres wykracza poza zakres stosowania tego patentu, „wykazuje w sposób oczywisty stopień szkodliwości dla prawidłowego funkcjonowania normalnej konkurencji wystarczający do zakwalifikowania [wprowadzenia] tych klauzul jako ograniczenia ze względu na cel, bez potrzeby wykazywania dodatkowo istnienia zachęty”.

358    W pkt 878 tego wyroku Sąd wyjaśnił, że nawet przy założeniu, iż Komisja popełniła błąd poprzez uznanie, że zakres ugody Lupin wykraczał poza zakres stosowania patentu 947, taki błąd nie mógłby podważyć stwierdzenia przez Komisję ograniczenia konkurencji ze względu na cel, ponieważ stwierdzenie to opiera się zasadniczo na istnieniu płatności odwróconej, która skłoniła Lupin do rezygnacji z wejścia na dany rynek. Z oceny tej oraz z faktu, że zarzuty szczegółowe Servier mające na celu zakwestionowanie istnienia takiej płatności w niniejszej sprawie zostały oddalone w pkt 329–336 niniejszego wyroku, wynika zatem, że rozważania przedstawione w pkt 877 zaskarżonego wyroku mają charakter uzupełniający. Wynika stąd, że zarzuty szczegółowe Servier skierowane przeciwko temu pkt 877 są bezskuteczne i należy je oddalić.

359    Z powyższych elementów wynika, że część drugą zarzutu piątego należy oddalić.

3.      W przedmiocie części trzeciej, dotyczącej daty zakończenia naruszenia

a)      Argumentacja stron

360    W ramach części trzeciej zarzutu piątego Servier zarzuca Sądowi, że dopuścił się on naruszeń prawa odnoszących się do ustalenia daty ustania naruszenia dotyczącego ugody Lupin.

361    Servier przypomina, że zakwestionowała w ramach skargi w pierwszej instancji ustalenie tej daty, powołując się na niespójność i brak uzasadnienia spornej decyzji w tym względzie. Co się tyczy Francji, Komisja ustaliła koniec naruszenia na dzień wejścia na ten rynek innego wytwórcy generycznych produktów leczniczych, Sandoz AG, we wrześniu 2008 r. Natomiast w odniesieniu do Belgii, Republiki Czeskiej, Irlandii i Węgier pominęła ona datę wejścia Sandoz na te rynki i uznała, że rzeczone naruszenie zakończyło się wraz z wydaniem decyzji EUP z dnia 6 maja 2009 r.

362    Nie skrytykowawszy tej niespójności i oczywistego błędu w ocenie, Sąd naruszył prawo. Sąd oparł się w pkt 898 zaskarżonego wyroku na niejednoznaczności brzmienia ugody Lupin, a w szczególności w pkt 899 i 903 tego wyroku, na okoliczności, że strony nadal stosowały ugodę Lupin po wejściu Sandoz na rynek peryndoprylu. Tymczasem sporna decyzja decyzja nie zawiera takiego uzasadnienia. Sąd zastąpił tym samym uzasadnienie przyjęte przez Komisję swym własnym uzasadnieniem. Otóż zdaniem Servier uzasadnienie przyjęte przez Sąd jest błędne. Jeżeli Lupin nie weszła na rynek, było tak dlatego, że nie dysponowała wymaganymi w tym celu pozwoleniami.

363    Servier utrzymuje, że zgodnie z ugodą Lupin wejście Sandoz na rynek skutkowało zwolnieniem Lupin z zobowiązania do niewprowadzania do obrotu, jak wynika z motywu 2127 spornej decyzji w odniesieniu do rynku we Francji. Z tego samego powodu Sąd powinien był uznać, że wejście Sandoz na rynek skutkowało również zakończeniem naruszenia dotyczącego ugody Lupin w Belgii w lipcu 2008 r., w Republice Czeskiej w styczniu 2009 r., w Irlandii w czerwcu 2008 r. i na Węgrzech w grudniu 2008 r.

364    Servier wnosi do Trybunału o stwierdzenie nieważności art. 7 ust. 5 lit. b) spornej decyzji i obniżenie kwoty nałożonej na nią grzywny z 37 102 100 EUR do 34 745 100 EUR.

365    Komisja kwestionuje tę argumentację.

366    Zdaniem tej instytucji wykładnia klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu przewidzianej w ugodzie Lupin, która została przedstawiona w motywie 1039 spornej decyzji, opiera się na oświadczeniach Servier. Zgodnie z ową wykładnią klauzula ta nadal wywierała skutki po wejściu na rynki w Belgii, Republice Czeskiej, Irlandii i na Węgrzech generycznej odmiany peryndoprylu produkowanej przez Sandoz.

367    Po wprowadzeniu na rynek w dniu 17 września 2008 r. przez Sandoz tego produktu leczniczego, który nie zawierał żadnego z kryształów chronionych patentem 947, Lupin zwróciła się do Servier o potwierdzenie, czy może ona wprowadzić na rynek swój generyczny produkt leczniczy. W odpowiedzi z dnia 31 marca 2009 r. Servier nie przychyliła się do tego żądania. W tych okolicznościach wejście Lupin na rynek stało się możliwe dopiero po wydaniu decyzji EUP z dnia 6 maja 2009 r.

b)      Ocena Trybunału

368    W swej argumentacji Servier utrzymuje w istocie, że odmawiając uznania, iż naruszenie dotyczące ugody Lupin zakończyło się na rynkach w Belgii, Republice Czeskiej, Irlandii i na Węgrzech w dniu wejścia na te rynki generycznej odmiany peryndoprylu produkowanego przez Sandoz, jak uczyniła to w odniesieniu do rynku francuskiego, Komisja wydała sporną decyzję zawierającą wewnętrznie sprzeczne uzasadnienie i oczywisty błąd w ocenie, co Sąd powinien był skrytykować.

369    W tym względzie z motywu 3136 spornej decyzji wynika, że Komisja uznała, iż naruszenia art. 101 TFUE rozpoczęły się w dniu zawarcia spornych ugód i zakończyły się z „[datą], z którą konkurenci działający w sektorze generycznych produktów leczniczych byli w stanie przyjąć konkurencyjną postawę” [tłumaczenie nieoficjalne, podobnie jak wszystkie cytaty z tej decyzji poniżej]. Zgodnie z art. 5 tej decyzji naruszenie dotyczące ugody Lupin rozpoczęło się w dniu 30 stycznia 2007 r. i zakończyło się w dniu 6 maja 2009 r., czyli w dniu wydania decyzji, w której EUP unieważnił patent 947, jednak z wyjątkiem pięciu rynków krajowych. Do tych rynków zaliczono rynek francuski, w odniesieniu do którego Komisja uznała, że naruszenie to zakończyło się w dniu 16 września 2008 r., czyli w dniu wejścia na ten rynek generycznej odmiany peryndoprylu produkowanego przez Sandoz.

370    Tymczasem w motywie 410 spornej decyzji Komisja wskazała, że Sandoz wprowadziła swój generyczny peryndopryl na rynek w Belgii w lipcu 2008 r., w Republice Czeskiej w styczniu 2009 r., w Irlandii w czerwcu 2008 r., a na Węgrzech w grudniu 2008 r.

371    W ramach zarzutu podniesionego w pierwszej instancji, dotyczącego grzywien, które zostały na nią nałożone na podstawie art. 101 TFUE, Servier zakwestionowała czas trwania naruszenia dotyczącego ugody Lupin. Podniosła ona, że Komisja powinna była, tak jak uczyniła to w przypadku rynku francuskiego, dojść do wniosku, iż naruszenie to zakończyło się w Belgii, Republice Czeskiej, Irlandii i na Węgrzech w dniu wejścia Sandoz na te rynki.

372    Sąd uznał w pkt 894 zaskarżonego wyroku, że ugodę tę można interpretować w ten sposób, iż pozwala ona Lupin na „wejście na rynek z własnymi produktami, jeżeli »produkt« generyczny, który nie jest wytwarzany przez Servier, wejdzie na rynek bez naruszenia zakazu, a wniosek o wydanie zakazu złożony przez Servier nie zostanie jeszcze oddalony”.

373    Jednakże ze względu na niejednoznaczne brzmienie definicji terminu „produkt” użytej w ugodzie Lupin Sąd uznał, że nie ma jasnej odpowiedzi na pytanie, czy wejście Sandoz na rynek z produktem, który nie został sporządzony z krystalicznej postaci erbuminy alfa chronionej patentem 947, mogło powodować położenie kresu skutkom klauzuli o niewprowadzaniu do obrotu. Zdaniem Sądu ten brak pewności mógł zniechęcić Lupin do wejścia na odnośne rynki, i to pomimo wejścia generycznej wersji peryndoprylu Sandoz na te rynki.

374    Sąd uznał w pkt 902 zaskarżonego wyroku, iż „okoliczność, że klauzula o niewprowadzaniu do obrotu pozostawała w mocy […], co oznaczało utrzymanie zgodności woli obu stron – być może w sprzeczności z wykładnią warunków stosowania klauzuli, która mogła zostać dokonana a posteriori w szczególności przez sędziego rozpatrującego spór z umowy – wystarczyła, aby Komisja mogła uznać, że zgodność woli Lupin i Servier, a zatem samo naruszenie nadal trwał[y] pomimo wejścia Sandoz na rynek”.

375    Wreszcie, Sąd zauważył w pkt 903 zaskarżonego wyroku, że „[w] każdym razie […] klauzula o niewprowadzaniu do obrotu była nadal stosowana przez Servier i Lupin po kolejnych wejściach Sandoz na cztery rynki, o których mowa”. Otóż, ponieważ kontynuowanie naruszenia można stwierdzić po okresie formalnego obowiązywania porozumienia w przypadku, gdy zainteresowane przedsiębiorstwa kontynuowały zabronione zachowanie, z powodów przedstawionych w pkt 905 i 906 tego wyroku, Sąd oddalił argumentację Servier.

376    W niniejszym przypadku, jak przypomniano w pkt 369 niniejszego wyroku, Komisja przyjęła w spornej decyzji jako kryterium określenia końca okresu naruszenia nie datę, z którą zaprzestano zachowań noszących znamiona naruszenia jako takich, lecz „datę, z którą konkurenci działający w sektorze generycznych produktów leczniczych byli w stanie przyjąć konkurencyjną postawę”. W konsekwencji wobec braku odmiennych wskazówek zawartych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku należy uznać, że w sytuacji wynikającej z wejścia na rynki krajowe generycznej odmiany peryndoprylu produkowanej przez Sandoz powstaje na wszystkich odnośnych rynkach pytanie, czy odnośna klauzula o niewprowadzaniu do obrotu nadal wywierała skutki.

377    Jednakże Sąd nie przedstawił w zaskarżonym wyroku żadnego wyjaśnienia powodów, dla których rynek francuski został potraktowany w motywie 2127 spornej decyzji odmiennie od rynków belgijskiego, czeskiego, irlandzkiego i węgierskiego. Wprawdzie w pkt 900 zaskarżonego wyroku Sąd wskazał na brak pewności nawet w odniesieniu do rynku francuskiego co do daty, z którą Lupin mogła wejść na ten rynek ze względu na wejście nań Sandoz, ale nie wyciągnął z tego żadnych konsekwencji w odniesieniu do daty, z którą naruszenie zakończyło się na tym rynku. Zaskarżony wyrok nie pozwala zatem zrozumieć, z jakiego powodu zdaniem Sądu Komisja nie naruszyła prawa, gdy potraktowała rynek francuski inaczej niż cztery pozostałe wyżej wymienione rynki.

378    Chociaż owa kwestia, związana z sytuacją wynikającą z wejścia Sandoz na rynek, pojawiła się zatem podobnie we Francji, w Belgii, Republice Czeskiej, Irlandii i na Węgrzech, to Sąd nie uwzględnił podniesionego przez Servier zarzutu nieważności opartego na sprzeczności w uzasadnieniu spornej decyzji.

379    W świetle powyższych okoliczności należy stwierdzić, że zaskarżony wyrok narusza prawo i że należy uwzględnić trzecią część zarzutu piątego.

F.      W przedmiocie zarzutu siódmego, dotyczącego grzywien

380    W zarzucie siódmym Servier kwestionuje ocenę dokonaną przez Sąd w zakresie jej żądań mających na celu uchylenie nałożonych na nią grzywien oraz w zakresie obliczania ich kwot. Zarzut ten składa się z dwóch części.

1.      W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej zasady ustawowej określoności czynów zabronionych i kar

a)      Argumentacja stron

381    Zdaniem Servier, orzekłszy w pkt 1660 zaskarżonego wyroku, iż Servier „powinna była spodziewać się, w razie potrzeby po zasięgnięciu fachowych porad, że jej zachowanie będzie mogło zostać uznane za niezgodne z regułami konkurencji prawa Unii”, Sąd naruszył zasadę ustawowej określoności czynów zabronionych i kar wyrażoną w art. 49 ust. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku uzasadnienia i orzekł na podstawie elementu uzasadnienia niezgodnego z elementem uzasadnienia przedstawionym w pkt 1666 tego wyroku, zgodnie z którym „bezprawny charakter [ugód, o których mowa w spornej decyzji,] mógł nie być wyraźnie widoczny dla obserwatora zewnętrznego, takiego jak Komisja lub prawnicy specjalizujący się w omawianych dziedzinach”.

382    Servier uważa bowiem, że zgodnie z powyższą zasadą Komisja nie może nakładać grzywien w nowej sytuacji, charakteryzującej się brakiem wcześniejszych decyzji lub orzecznictwa, i w sytuacji złożonej. Tymczasem zdaniem Servier niniejsza sprawa była zarówno nowa, jak i złożona. Nowość tej sprawy znajduje potwierdzenie w oświadczeniu kierownika wydziału odpowiedzialnego za dochodzenie Komisji, które doprowadziło do wydania spornej decyzji, w motywach 3091, 3092 i 3107 tej decyzji, a także w ocenie dokonanej przez Sąd w pkt 1660 zaskarżonego wyroku.

383    Jeśli chodzi o złożoność podniesionych kwestii ekonomicznych i prawnych, wynika ona w szczególności z wyjątkowej długości spornej decyzji oraz z oświadczeń w tym zakresie złożonych przez Komisję sekretarzowi Sądu w ramach postępowania w pierwszej instancji. Złożoność ta skłoniła Komisję w 2014 r. do zmiany wytycznych z 2004 r. w sprawie porozumień o transferze technologii w celu sprecyzowania, że ugody w sporach mogą być zakazane na podstawie art. 101 ust. 1 TFUE.

384    Servier kwestionuje zaskarżony wyrok, twierdząc, że Sąd przeinaczył okoliczności faktyczne, gdy dał do zrozumienia, że wystarczało zasięgnąć fachowej porady, aby stwierdzić, że zachowanie Servier stanowi naruszenie w świetle art. 101 TFUE.

385    Komisja kwestionuje tę argumentację.

b)      Ocena Trybunału

386    Zgodnie z orzecznictwem Trybunału zasada ustawowej określoności czynów zabronionych i kar wymaga, aby prawo jasno definiowało naruszenia i grożące za nie kary. Warunek ten jest spełniony, jeśli zainteresowany na podstawie treści przepisu i w razie potrzeby na podstawie wykładni dokonanej przez sądy jest w stanie określić, jakie działania i zaniechania grożą pociągnięciem go do odpowiedzialności karnej (wyrok z dnia 22 maja 2008 r., Evonik Degussa/Komisja, C‑266/06 P, EU:C:2008:295, pkt 39 i przytoczone tam orzecznictwo).

387    Zasady ustawowej określoności czynów zabronionych i kar nie można zatem interpretować w ten sposób, że zakazuje ona stopniowego uszczegóławiania zasad odpowiedzialności karnej w drodze wykładni sądowej w poszczególnych sprawach, o ile rezultat tej wykładni był w rozsądny sposób przewidywalny w chwili, gdy dokonano naruszenia, w szczególności mając na uwadze wykładnię przyjmowaną ówcześnie w orzecznictwie dotyczącym spornego przepisu prawnego (wyrok z dnia 22 października 2015 r., AC-Treuhand/Komisja, C‑194/14 P, EU:C:2015:717, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).

388    Znaczenie pojęcia przewidywalności zależy w dużym zakresie od treści danego tekstu, dziedziny, którą on obejmuje, oraz liczby i właściwości jego adresatów. Przewidywalność ustawy nie wyklucza konieczności zasięgnięcia porady przez zainteresowaną osobę w celu dokonania oceny, w rozsądnym stopniu w okolicznościach danej sprawy, jakie konsekwencje wynikają w danym przypadku z konkretnego aktu. Dotyczy to w szczególności profesjonalistów, którzy są przyzwyczajeni do tego, by w ramach wykonywania swego zawodu zachowywać szczególną ostrożność. Można także od nich wymagać, aby z należytą starannością oceniali ryzyko, które stwarza ich zawód (wyrok z dnia 22 października 2015 r., AC-Treuhand/Komisja, C‑194/14 P, EU:C:2015:717, pkt 42 i przytoczone tam orzecznictwo).

389    W niniejszym przypadku w pkt 1656–1658 zaskarżonego wyroku Sąd przypomniał to orzecznictwo Trybunału. W pkt 1659–1665 tego wyroku zaznaczył on w istocie, że biorąc pod uwagę zakres zakazu przewidzianego w art. 101 ust. 1 TFUE, Servier nie mogła nie zdawać sobie sprawy z tego, że poprzez wypłacenie wynagrodzenia wytwórcom generycznych produktów leczniczych za to, aby nie weszli oni na rynek peryndoprylu, zachowała się w sposób zakazany w tym postanowieniu. Należy w tym względzie zaznaczyć, że z powodów przedstawionych w pkt 144 niniejszego wyroku podnoszony bezprecedensowy charakter działania polegającego na zakwalifikowaniu zachowań leżących u podstaw stwierdzonych naruszeń jako ograniczeń konkurencji ze względu na cel nie może podważyć takiej kwalifikacji.

390    Ponadto, jak Sąd zaznaczył w pkt 1666 i 1667 zaskarżonego wyroku, okoliczność, że sporne ugody i ich kontekst były złożone i mogły powodować pewne trudności w trakcie postępowania administracyjnego, uzasadniające zatem długość trwania tego postępowania i długość spornej decyzji, nie może podważyć faktu, iż przedsiębiorstwa będące stronami ugód nie mogły nie zdawać sobie sprawy z bezprawnego charakteru owych ugód. Jak wynika bowiem z lektury całości zaskarżonego wyroku, samym celem tych ugód było wykluczenie z rynku peryndoprylu potencjalnych konkurentów Servier, którymi byli wytwórcy generycznych produktów leczniczych, poprzez dokonywanie płatności odwróconych, które nie mają związku z wolną konkurencją.

391    W tych okolicznościach część pierwszą zarzutu siódmego należy oddalić.

2.      W przedmiocie części drugiej, dotyczącej naruszenia zasady proporcjonalności

a)      Argumentacja stron

392    W części drugiej zarzutu siódmego Servier kwestionuje zaskarżony wyrok w zakresie, w jakim oddalono w nim jej zarzut podniesiony w pierwszej instancji, dotyczący naruszenia zasady proporcjonalności, w którym kwestionowała ona ustalenie kwoty podstawowej grzywny za naruszenie art. 101 TFUE na 11 % wartości jej sprzedaży.

393    Sąd nie wziął pod uwagę złożonego i nowego charakteru rozpatrywanej sytuacji, jak również szeregu innych elementów kontekstu, które uzasadniały obniżenie kwoty nałożonej na Servier grzywny.

394    W pkt 1797 zaskarżonego wyroku, pomijając znaczenie dla sprawy orzeczeń sądowych uznających ważność patentu 947, Sąd nie wziął pod uwagę kontekstu uprawnień patentowych w sprawie. Paradoksalnie Servier została ukarana surowiej ze względu na to, że w decyzji EUP z dnia 27 lipca 2006 r. wydano korzystne dla niej rozstrzygnięcie, co przedłużyło tym samym postępowanie dotyczące ważności patentu 947. Servier uważa, że nie powinna była zostać tak surowo ukarana z wyjątkiem przypadku, w którym ów patent byłby fikcyjny.

395    W celu dokonania oceny wagi naruszeń Komisja oparła się w motywie 3130 spornej decyzji na wielkości udziałów w rynku posiadanych przez Servier, które oszacowała na ponad 90 %. Sąd orzekł w pkt 1602 zaskarżonego wyroku, że to oszacowanie, które opierało się na błędnej definicji rynku właściwego, jest błędne. Sąd nie wyciągnął jednak konsekwencji z tego błędu dla obliczenia kwoty grzywny. W pkt 1954 tego wyroku Sąd poprzestał na odesłaniu do pkt 1948–1953 owego wyroku, przy czym nie wskazał jednak powodów, dla których nie obniżył tej kwoty. W ten sposób Sąd naruszył zasadę proporcjonalności oraz ciążący na nim obowiązek uzasadnienia.

396    Sąd nie wziął również pod uwagę okoliczności, że sporne ugody nie były tajne. Tymczasem w innych sprawach okoliczność ta skłoniła Komisję do zastosowania niższego współczynnika odzwierciedlającego wagę naruszenia niż współczynnik zastosowany w niniejszej sprawie.

397    Pomijając fakt, że powyższe ugody nie opóźniły wejścia na rynek generycznych produktów leczniczych, Servier zauważa, iż nie mogły zostać uznane w pkt 1883 zaskarżonego wyroku za stanowiące skrajną formę podziału rynku i ograniczenia produkcji. Taka ocena jest sprzeczna z oceną zawartą w pkt 1666 tego wyroku, zgodnie z którą bezprawny charakter wspomnianych ugód mógł nie być wyraźnie widoczny.

398     Komisja kwestionuje tę argumentację.

b)      Ocena Trybunału

399    Na wstępie należy oddalić argument, zgodnie z którym Sąd nie uwzględnił przy ocenie wagi naruszeń ich podnoszonego bezprecedensowego charakteru. Należy przypomnieć w tym względzie z powodów przedstawionych w pkt 144 niniejszego wyroku, że okoliczność ta nie ma wpływu na kwalifikację spornych ugód jako ograniczenia konkurencji ze względu na cel. Ponadto, jak wskazano w pkt 390 niniejszego wyroku, samym celem tych ugód było wykluczenie z rynku potencjalnych konkurentów Servier.

400    Ponadto, powołując się na znaczenie praw wynikających z patentów w celu zakwestionowania pkt 1797 zaskarżonego wyroku, Servier ogranicza się do powtórzenia, że Sąd nie uwzględnił podnoszonego uznania przez strony ważności patentu 947. Tymczasem Sąd nie naruszył prawa, gdy potwierdził analizę Komisji, zgodnie z którą sporne ugody miały na celu, poza rozstrzyganiem sporów patentowych, wykluczenie konkurentów z rynku, co stanowi skrajną formę podziału rynku i ograniczenia produkcji.

401    Ponadto wbrew twierdzeniom Servier i w świetle przedmiotu spornych ugód Sąd nie naruszył prawa, gdy orzekł w pkt 1786–1791 zaskarżonego wyroku, że Komisja mogła do celów obliczenia kwoty grzywien uznać, że Servier umyślnie dopuściła się naruszeń art. 101 TFUE.

402    Jeśli chodzi o ocenę posiadanych przez Servier udziałów w rynku, należy stwierdzić, że Sąd nie naruszył prawa ani nie przeinaczył spornej decyzji, gdy stwierdził w pkt 1951 zaskarżonego wyroku, iż Komisja uwzględniła fakt, że Servier popełniła szereg naruszeń dotyczących tego samego produktu na tych samych obszarach geograficznych i w tych samych okresach. W celu uniknięcia osiągnięcia nieproporcjonalnej kary owa instytucja postanowiła ograniczyć w odniesieniu do każdego naruszenia część wartości sprzedaży zrealizowanej przez Servier uwzględnionej do celów określenia kwoty podstawowej grzywny. Korekta ta doprowadziła do średniego zmniejszenia o 54,5 % wszystkich wartości sprzedaży uwzględnionych w odniesieniu do poszczególnych naruszeń art. 101 TFUE.

403    Biorąc pod uwagę te zmniejszenia, Sąd mógł uznać w pkt 1954 zaskarżonego wyroku, że kwoty grzywien nie były nieproporcjonalne, mimo iż Komisja uznała, że Servier posiadała bardzo duże udziały w rynku, na podstawie definicji rynku właściwego, którą Sąd uznał za nieprawidłową.

404    Co się tyczy twierdzenia Servier, zgodnie z którym kwota grzywien powinna była zostać zmniejszona ze względu na fakt, że sporne ugody nie były tajne i nie opóźniły wejścia na rynek generycznych wersji peryndoprylu, wystarczy stwierdzić, iż Servier wnosi w rzeczywistości do Trybunału o dokonanie nowej oceny okoliczności sporu w pierwszej instancji. Takie żądanie nie wchodzi w zakres kompetencji Trybunału w ramach postępowania odwoławczego. Nie jest bowiem zadaniem Trybunału, gdy rozstrzyga on kwestie prawne w postępowaniu odwoławczym, zastępowanie ze względów słuszności własną oceną oceny dokonanej przez Sąd, który w ramach nieograniczonego prawa orzekania orzekł w przedmiocie wysokości grzywien nałożonych na przedsiębiorstwa z powodu naruszenia przez nie prawa Unii (wyrok z dnia 22 listopada 2012 r., E.ON Energie/Komisja, C‑89/11 P, EU:C:2012:738, pkt 125 i przytoczone tam orzecznictwo).

405    W świetle powyższych elementów należy oddalić część drugą zarzutu siódmego, a w konsekwencji zarzut siódmy w całości.

G.      Wnioski w przedmiocie odwołania

406    Ponieważ część trzecia zarzutu piątego została uwzględniona, należy zgodnie z żądaniami Servier uchylić pkt 5 sentencji zaskarżonego wyroku w zakresie, w jakim oddalono w nim zarzuty szczegółowe zarzutu podniesionego posiłkowo w pierwszej instancji przez Servier w odniesieniu do czasu trwania domniemanego naruszenia i obliczenia kwoty grzywny za naruszenie dotyczące ugody Lupin. W pozostałym zakresie odwołanie zostaje oddalone.

VII. W przedmiocie skargi do Sądu

407    Zgodnie z art. 61 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w przypadku uchylenia orzeczenia Sądu Trybunał może wydać orzeczenie ostateczne w sprawie, jeśli stan postępowania na to pozwala.

408    Jak wynika z pkt 891 zaskarżonego wyroku, w ramach skargi w pierwszej instancji Servier przedstawiła w ramach zarzutu posiłkowego zarzuty szczegółowe zmierzające do zakwestionowania czasu trwania naruszenia dotyczącego ugody Lupin ze względu na to, że Komisja powinna była, tak jak uczyniła to w odniesieniu do rynku francuskiego, dojść do wniosku, że naruszenie to zakończyło się w Belgii, Republice Czeskiej, Irlandii i na Węgrzech w dniu wejścia Sandoz na te rynki.

409    Zarzuty te były przedmiotem kontradyktoryjnej debaty przed Sądem i ich badanie nie wymaga przyjęcia żadnego dodatkowego środka organizacji postępowania lub środka dowodowego. Trybunał uważa, że stan postępowania w sprawie T‑691/14 pozwala na wydanie orzeczenia w przedmiocie wspomnianych zarzutów szczegółowych i że należy wydać orzeczenie ostateczne w ich przedmiocie.

410    Ze względów przedstawionych w pkt 369–378 niniejszego wyroku należy uznać zasadność zarzutu szczegółowego dotyczącego naruszenia prawa przez Sąd, który nie stwierdził, że uzasadnienie dotyczące zakończenia naruszenia wynikającego z ugody Lupin z jednej strony na rynku francuskim, a z drugiej strony na rynkach belgijskim, czeskim, irlandzkim i węgierskim było wewnętrznie sprzeczne.

411    Należy zatem stwierdzić nieważność art. 5 spornej decyzji w zakresie, w jakim przewidziano w nim, że naruszenie dotyczące ugody Lupin zakończyło się w dniu 6 maja 2009 r. w odniesieniu do Belgii, Republiki Czeskiej, Irlandii i Węgier. Należy również stwierdzić nieważność art. 7 ust. 5 lit. b) tej decyzji w zakresie, w jakim ustalono w nim kwotę grzywny Servier w związku z jej udziałem w ugodzie Lupin na 37 102 100 EUR.

412    Trybunał, po stwierdzeniu nieważności spornej decyzji, może w ramach wykonywania swego nieograniczonego prawa orzekania zastąpić ocenę Komisji swą oceną i w konsekwencji uchylić, zmniejszyć lub zwiększyć grzywnę. Prawo to jest wykonywane przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności faktycznych (wyrok z dnia 12 listopada 2014 r., Guardian Industries i Guardian Europe/Komisja, C‑580/12 P, EU:C:2014:2363, pkt 78 i przytoczone tam orzecznictwo).

413    Jako że przed sądem Unii nie została zakwestionowana zgodność z prawem art. 5 spornej decyzji w zakresie, w jakim ustalono w nim, iż naruszenie wynikające z ugody Lupin zakończyło się we Francji w dniu 16 września 2008 r. ze względu na wejście Sandoz na rynek tego państwa członkowskiego z tą datą, należy stwierdzić, że owa okoliczność faktyczna została ostatecznie wykazana. Wynika stąd, że sprzeczność w uzasadnieniu spornej decyzji, która prowadzi Trybunał do stwierdzenia nieważności art. 5 tej decyzji w zakresie, w jakim przewiduje on, że stwierdzone w nim naruszenie zakończyło się w dniu 6 maja 2009 r. w odniesieniu do Belgii, Republiki Czeskiej, Irlandii i Węgier, można skorygować jedynie poprzez zastosowanie tego samego rozumowania, które zostało przyjęte w odniesieniu do rynku francuskiego przy ustalaniu kwoty grzywny dotyczącej naruszenia wynikającego z ugody Lupin.

414    Należy zatem uznać przy ustalaniu kwoty tej grzywny, zgodnie z informacjami wynikającymi z motywu 410 spornej decyzji, że naruszenie dotyczące ugody Lupin zakończyło się w Belgii w lipcu 2008 r., w Republice Czeskiej w styczniu 2009 r., w Irlandii w czerwcu 2008 r. i na Węgrzech w grudniu 2008 r.

415    Z powyższego stwierdzenia wynika, że okres, który należy uwzględnić przy określaniu kwoty grzywny, należy ustalić na 1,4 roku w przypadku Belgii, 1,9 roku w przypadku Republiki Czeskiej, 1,3 roku w przypadku Irlandii i 1,8 roku w przypadku Węgier.

416    W ramach niniejszego postępowania Servier przedłożyła Trybunałowi obliczenie w formie tabeli, przedstawiające każdy z etapów metody zastosowanej przez Komisję w celu obliczenia kwoty grzywny za naruszenie związane z ugodą Lupin. Obliczenie to obejmuje zmieniony czas trwania naruszenia, o którym mowa w poprzednim punkcie niniejszego wyroku, i opiera się na danych dostarczonych przez Komisję w ramach postępowania w pierwszej instancji. Wspomniane obliczenie prowadzi do ustalenia skorygowanej w ten sposób kwoty owej grzywny na 34 745 100 EUR.

417    Ponieważ Komisja nie zakwestionowała tej kwoty ani owej metody obliczania, która odpowiada zresztą metodzie przyjętej przez nią samą w spornej decyzji, w świetle wszystkich okoliczności faktycznych i prawnych niniejszej sprawy należy ustalić kwotę nałożonej na Servier w art. 7 ust. 5 lit. b) spornej decyzji grzywny na kwotę 34 745 100 EUR.

 W przedmiocie kosztów

418    Zgodnie z art. 184 § 2 regulaminu postępowania, jeżeli odwołanie jest zasadne i Trybunał wydaje orzeczenie kończące postępowanie w sprawie, rozstrzyga on również o kosztach.

419    Zgodnie z art. 138 § 1 tego regulaminu, mającym zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 184 § 1 regulaminu, kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę.

420    Zgodnie z art. 138 § 3 wspomnianego regulaminu postępowania w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań każdej ze stron każda z nich pokrywa własne koszty. Jednakże, jeżeli jest to uzasadnione okolicznościami sprawy, Trybunał może orzec, że jedna ze stron pokrywa, oprócz własnych kosztów, część kosztów poniesionych przez stronę przeciwną.

421    W niniejszym przypadku Servier wniosła o obciążenie Komisji kosztami związanymi z postępowaniem odwoławczym, żądania Komisji zostały zaś uwzględnione częściowo na etapie niniejszego odwołania, a także częściowo w pierwszej instancji.

422    Ponieważ została uwzględniona tylko część żądań odwołania, należy obciążyć każdą ze stron jej własnymi kosztami związanymi zarówno z postępowaniem w pierwszej instancji, jak i z postępowaniem w ramach niniejszego odwołania.

423    Zgodnie z art. 184 § 4 regulaminu postępowania interwenient w pierwszej instancji, który nie wniósł odwołania, nie może zostać obciążony kosztami w postępowaniu odwoławczym, chyba że brał udział w postępowaniu przed Trybunałem na etapie pisemnym lub ustnym. Jeżeli interwenient taki brał udział w postępowaniu, Trybunał może zdecydować, że pokrywa on własne koszty.

424    Ponieważ EFPIA brała udział w postępowaniu przed Trybunałem, należy w świetle okoliczności sprawy zdecydować, że pokrywa ona własne koszty.

425    W myśl art. 140 § 1 regulaminu postępowania, mającego zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 184 § 1 regulaminu, państwa członkowskie i instytucje interweniujące w sprawie pokrywają własne koszty.

426    W niniejszej sprawie Zjednoczone Królestwo pokrywa własne koszty.

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:

1)      Uchyla się pkt 5 sentencji wyroku Sądu Unii Europejskiej z dnia 12 grudnia 2018 r., Servier i in./Komisja (T‑691/14, EU:T:2018:922), w zakresie, w jakim oddalono w nim zarzuty szczegółowe zarzutu podniesionego posiłkowo w pierwszej instancji przez Servier SAS, Servier Laboratories Ltd i Les Laboratoires Servier SAS w odniesieniu do czasu trwania naruszenia i obliczenia kwoty grzywny za naruszenie, o którym mowa w art. 5 decyzji Komisji C(2014) 4955 final z dnia 9 lipca 2014 r. dotyczącej postępowania na podstawie art. 101 i 102 [TFUE] [sprawa AT.39612 – Peryndopryl (Servier)].

2)      Stwierdza się nieważność art. 5 decyzji C(2014) 4955 final w zakresie, w jakim przewidziano w nim, że stwierdzone w nim naruszenie zakończyło się w dniu 6 maja 2009 r. w odniesieniu do Belgii, Republiki Czeskiej, Irlandii i Węgier.

3)      Stwierdza się nieważność art. 7 ust. 5 lit. b) decyzji C(2014) 4955 final w zakresie, w jakim ustalono w nim kwotę grzywny nałożonej na Servier SAS i Les Laboratoires Servier SAS, na zasadzie odpowiedzialności solidarnej, na 37 102 100 EUR.

4)      Kwota grzywny nałożonej na Servier SAS i Les Laboratoires Servier SAS, na zasadzie odpowiedzialności solidarnej, w związku z naruszeniem stwierdzonym w art. 5 decyzji C(2014) 4955 final zostaje ustalona na poziomie 34 745 100 EUR.

5)      W pozostałym zakresie odwołanie zostaje oddalone.

6)      Servier SAS, Servier Laboratories Ltd i Les Laboratoires Servier SAS pokrywają własne koszty związane zarówno z postępowaniem w pierwszej instancji, jak i z postępowaniem odwoławczym.

7)      Komisja Europejska pokrywa własne koszty związane zarówno z postępowaniem w pierwszej instancji, jak i z postępowaniem odwoławczym.

8)      European Federation of Pharmaceutical Industries and Associations (EFPIA) pokrywa własne koszty związane zarówno z postępowaniem w pierwszej instancji, jak i z postępowaniem odwoławczym.

9)      Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej pokrywa własne koszty.

Podpisy

*      Język postępowania: francuski.